უროლოგია

შარდ-სასქესო სისტემის დაავადებებს შორის ერთ-ერთი ყველაზე ხშირია ინფექციური დაავადებები, რომლებიც შეიძლება იყოს გამოწვეული ბაქტერიებით, სოკოებით, ვირუსებით და პარაზიტებით. შარდ-სასქესო სისტემის ინფექციური (შსსი) დაავადებები მიეკუთვნება  ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ დაავადებათა ჯგუფს, რომლებიც მოითხოვენ ხშირ შემთხვევაში დიდ ფინანსურ დანახარჯებს.

აშშ-ში ყოველწლიურად ამ დაავადებით ექიმს მიმართავს 7 მილიონზე მეტი ადამიანი, აქედან 2 მილიონს აღენიშნება ცისტიტი. აშშ-ში დანიშნული ანტიბიოტიკების 15 %  ინიშნება საშარდე გზების ინფექციების გამო, მათი საერთო ღირებულება შეადგენს 1მილიარდ დოლარზე მეტს.

მამაკაცებში უფრო ხშირად ზიანდება ქვედა საშარდე ტრაქტი, რაც დაკავშირებულია იმასთან, რომ მამაკაცებს ქალებთან შედარებით აქვთ გრძელი ურეთრა. კლინიკურად აღნიშნული დაავადება ვლინდება: ხშირი შარდვით, წვის შეგრძნებით მოშარდვის დროს, მოშარდვის გაძნელებით, ყრუ ხასიათის ტკივილებით და სიმძიმის შეგრძნებით შარდის ბუშტის და შორისის არეში. ინფექციური დაავადებებიდან მამაკაცებში ყველაზე ხშირად გვხვდება ურეთრიტი და პროსტატიტი.

ქალებს უფრო მოკლე და ფართო ურეთრა აქვთ, რის გამოც მათში უფრო ხშირია შარდ-სასქესო სისტემის აღმავალი ინფექციები, ხშირად გვხვდება ქრონიკული ფორმები. ქალებში ყველაზე უფრო ხშირად გვხვდება ურეთრიტი, ცისტიტი და პიელონეფრიტი. საკმაოდ ხშირია ასევე უსიმპტომო ბაქტერიურია, ამ დროს შარდში აღინიშნება ბაქტერიები ყოველგვარი კლინიკური გამოვლინების გარეშე.

ურეთრიტი - მისი ყველაზე ხშირი გამომწვევია ნაწლავის ჩხირი, გონოკოკი, ქლამიდია, ტრიქომონა. კლინიკურად ურეთრიტი ვლინდება გახშირებული, გაძნელებული შარდვით, წვის შეგრძნებით ურეთრის არეში. ურეთრიტი შეიძლება გართულდეს შემდეგი პათოლოგიებით: ორქიტით ეპიდიდიმიტით, რეიტერის სინდრომით, პროსტატიტით, ცისტიტით.

ცისტიტი - მისი ყველაზე ხშირი გამომწვევია ნაწლავის ჩხირი (80%) , სტაფილოკოკი (15%) და სხვა. კლინიკურად იგი ვლინდება : გახშირებული, გაძნელებული, მცირე ულუფებად შარდვით, ტკივილის და სიმძიმის შეგრძნებით ბოქვენზედა მიდამოში, მღვრიე შარდით.ცისტიტს შეიძლება მოჰყვეს შემდეგი გართულებები: პიელონეფრიტი, შარდკენჭოვანი დაავადება, სისხლდენა შარდის ბუშტიდან.

პროსტატიტი - ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი დაავადებაა მამაკაცებში. მას ხშირად აქვს ქრონიკული მიმდინარეობა. მამაკაცებს ამ დროს აწუხებთ გამონადენი ურეთრიდან, ქავილი შარდსადენი მილის არეში, ტკივილი შორისის, სკროტუმის, საზარდულის, ბოქვენის მიდამოში. არანამკურნალებ შემთხვევებში შესაძლებელია განვითარდეს სქესობრივი დისფუნქცია, ერექციის გაუარესება, სწრაფი ეაკულაცია.

პროსტატიტს, ვეზიკულიტს და ეპიდიდიმიტს შეუძლია გამოიწვიოს შემდეგი გართულებები: უშვილობა, სქესობრივი დისფუნქცია, მოშარდვის დარღვევა.

პიელონიფრიტი არის თირკმლის მენჯ-ფიალოვანი სისტემისა და პარენქიმის არასპეციფიური ბაქტერიული ანთება, რომლის ყველაზე ხშირი მიზეზია აღმავალი ინფექცია. უფრო ხშირად ავადდებიან ქალები. ორსულებში ასევე ხშირია პიელონეფრიტი, ვინაიდან დარღვეულია ზემო საშარდე გზებიდან შარდის გადმოდინება.

პიელონეფრიტი შეიძლება იყოს ცალმხრივი და ორმხრივი. პირველადი და მეორადი. პიელონეფრიტის ყველაზე ხშირი გამომწვევია ნაწლავის ჩხირი.

არანამკურნალებმა პიელონეფრიტმა შეიძლება გამოიწვიოს შემდეგი გართულებები: პარანეფრიტი, უროსეფსისი, თირკმლების მწვავე და ქრონიკული უკმარისობა.

დიაგნოსტიკა

შარდ-.სასქესო სისტემის ინფექციების გამოსავლენად საჭიროა ჩატარდეს ზოგადი და სპეციფიკური ანალიზები: შარდის საერთო ანალიზი, სისხლის საერთო ანალიზი, სისხლის ბიოქიმია, ურეთრის გამონადენი, საშარდე სისტემის ულტრაბგერითი გამოკვლევა.

შარდ-სასქესო სისტემის ინფექციების მკურნალობა

ამჟამად არსებობს შსსი-ს ფარმაკოლოგიური მკურნალობის ორი გზა: ანტიბაქტერიული თერაპია და ვაქცინაცია.

არსებობს შარდ-სასქესო სისტემის ინფექციების სამკურნალოდ სხვადასხვა ჯგუფის პრეპარატები. ასეთი პრეპარატების უარყოფითი თვისებები ის არის, რომ მათ მიმართ სწრაფად ვითარდება რეზისტენტობა, რის გამოც  სამკურნალოდ შესაძლებელია გამოიყენებულ იქნას ფაგები. ნაწლავის ჩხირით გამოწვეულ მორეციდივე ცისტიტის შემთხვევაში შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას ვაქცინაცია.

ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ექიმის მიერ ინდივიდუალურად ინიშნება მკურნალობა, რომელიც დამყარებულია პაციენტის ზოგად მდგომარეობაზე, კლინიკურ-ლაბორატორიულ და ზოგიერთ შემთხვევაში ინსტრუმენტულ გამოკვლევებზე.

რა არის პროსტატა?

პროსტატა ჯირკვლოვანი ორგანოა და მამაკაცის ქვედა საშარდე გზების ნაწილია. ის განლაგებულია შარდის ბუშტის ქვემოთ და შარდსადენი მილის ირგვლივ. მის მიერ გამომუშავებული სითხე ათხევადებს სპერმას. ჯანმრთელი პროსტატა დაახლოებით მოზრდილი კაკლის ზომისაა, მოცულობით 15-25 მილილიტრი. მამაკაცის ასაკის მატებასთან ერთად პროსტატაც იზრდება. მის კეთილთვისებიან ზრდას პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია ეწოდება და განსხვავდება პროსტატის კიბოსგან.

რა არის პროსტატის კიბო?

პროსტატის კიბო პროსტატის ავთვისებიანი სიმსივნეა. მას გააჩნია რამდენიმე სტადია. მისი მკურნალობა და შედეგები დამოკიდებულია სიმსივნის თავისებურებებზე.

პროსტატის კიბო უმეტესწილად ნელა, ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ვითარდება და ხშირად არ იწვევს რაიმე ჩივილს. პროსტატის კიბოს რისკი იზრდება ასაკის მატებასან ერთად. მისი დიაგნოზის საშუალო ასაკი 60-70წელებია. ის ხანდაზმული მამაკაცების ერთ-ერთი უხშირესი სიმსივნეა ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში.

პროსტატის კიბოს რისკს ზრდის ასევე ოჯახური, გენეტიკური დატვირთვა, ე.ი., პროსტატის კიბოს არსებობა ახლო წინაპრებსა და ნათესავებში. სხვა რისკ-ფაქტორებია აფრიკული წარმომავლობა, ასევე ყოველდღიურ კვების რაციონში ხორცეულისა და რძის პროდუქტების სიჭარბე, თუმცა დიეტური ფაქტორები ჯერ მეცნიერული კვლევის საგანია.

რა არის პროსტატის კიბოს სიმპტომები?

პროსტატის კიბო საწყის სტადიაში ძირითადად უსიმპტომოა, რაც ნიშნავს, რომ არ არსებობს რომელიმე გამოკვეთილი კონკრეტული ჩივილი, რომელიც შეიძლება მიუთითებდეს პროსტატაში კიბოს არსებობაზე. უხშირესად სიმპტომების არსებობა პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზიის ან ინფექციის შედეგია.

თუ პროსტატის კიბო ჩივილებს იწვევს, ეს ნიშნავს, რომ ის უკვე შორს წასული ფორმაა. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ ექიმს დროულად აცნობოთ თქვენი ჩივილების შესახებ.

ასეთ ჩივილებს მიეკუთვნება:

* გახშირებული შარდვა

* შარდის დუნე ნაკადი

* სისხლი შარდში

* ერექციის პრობლემები

* შარდის შეუკავებლობა

* კუჭის მოქმედების გაძნელება ან შეუკავებლობა

* ტკივილი მენჯის, წელ-ზურგის, გულმკერდისა და ფეხების მიდამოებში

* სისუსტე ფეხებში

ტკივილი ძვლები შეიძლება მიუთითდებდეს, რომ კიბო მთელს სხეულშია (ძვლებში) გავრცელებული. ამ მდგომარეობას მეტასტაზური კიბო ეწოდება.

რა გამოკვლევებია საჭიროა პროსტატის კიბოს დიაგნოზის მიზნით? 

პროსტატის კიბოს დიაგნოსტიკაში ყველაზე ხშირად გამოყენებული ლაბორატორიული ტესტია სისხლში პროსტატა-სპეციფიკური ანტიგენის (პსა) განსაზღვრა. მისი დონის მომატება სისხლში ნიშნავს, რომ პროსტატის უჯრედებში გარკვეული ცვლილებებია. ეს შესაძლებელია გამოწვეული იყოს არა მხოლოდ კიბოთი, არამედ ინფექციით, პროსტატის კეთილთვისებიანი გადიდებით, მდგომარეობებით და სხვა კეთილთვისებიანი.

ამ ანალიზის გამოყენებით პროსტატის კიბოს რისკის შეფასებისას ექიმი ითვალისწინებს ასევე პაციენტის ასაკსა და ოჯახურ ისტორიას. თუ პროსტატის კიბოს არსებობის რისკი მაღალია, შეიძლება საჭიროა გახდეს პროსტატის ბიოფსია. ამ გამოკვლევის დროს იღებენ პროსტატის ქსოვილის 8-12 ნიმუშს და შემდეგ მათ იკვლევენ მორფოლოგიურ ლაბორატორიაში, რათა დადგინდეს კიბოს არსებობა ან არარსებობა.

დამატებითი ცნობები პროსტატ-სპეციფიკური ანტიგენის შესახებ

პსა-ს გამოყენების მთავარი უპირატესობა არის ის, რომ პროსტატის კიბოს მაღალი რისკის მქონე მამაკაცები რეგულარულად გადიან ტესტს. ეს ნიშნავს, რომ კიბო შესაძლოა დადგინდეს ადრეულ ეტაპზე და გაიზარდოს მისგან განკურნების შესაძლებლობა.

პსა ტესტირების მთავარ უარყოფით მხარეს წარმოადგენს ის, რომ ამ დროს ასევე დგინდება სიმსივნის ისეთი ფორმები, რომელიც არ იწვევს სიცოცხლისათვის სახიფათო სერიოზულ პრობლემებს. ასეთი სიმსივნეების მკურნალობა კი იწვევს არასასურველ გვერდით მოვლენებს. გარდა ამისა, კიბოს დიაგნოზი იწვევს პაციენტის შფოთვას და ემოციურ სტრესს. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ბევრი უროლოგი ეწინააღმდეგება რეგულარულ პსა ტესტირებას. აუცილებელია პსა-ს გამოყენების დადებითი და უარყოფითი მხარეები და მისი გამოყენების მართებულობა ინდივიდუალურად იქნას განხილული ექიმსა და პაციენტს შორის.

პროსტატის კიბოს დიაგნოსტიკაში მნიშვნელოვანია ასევე ექიმის მიერ პროსტატის ზომის, ფორმისა და სიმკვრივის უშუალო შეფასება, რომელიც ხდება სწორი ნაწლავიდან შეტანილი ექიმის თითის მეშვეობით (დიგიტალური რექტალური გასინჯვა).

ზოგიერთ შემთხვევაში საჭიროა ქვედა საშარდე გზებისა, მენჯის ღრუს ანდა სხვა ორგანოთა სისტემების ვიზუალური გამოკვლევა ისეთი მეთოდებით, როგორიცაა ექოსკოპია, კომპიუტერული ტომოგრაფია, მაგნიტურ-რეზონანსტული ტომოგრაფია და ძვლების სცინტიგრაფია.

ჩამოთვლილი გამოკვლევებიდან არცერთს შეუძლია უტყუარად დაადგინოს ან გამორიცხოს პროსტატის კიბოს არსებობა. ექიმი კიბოს არსებობის რისკს აფასებს ყველა ჩატარებული კვლევების შედეგების მიხედვით და პაციენტის ასაკისა და ოჯახური ისტორიის გათვალისწინებით.

პროსტატის კიბოს რა ფორმები არსებობს?

პროსტატის კიბოს კლასიფიკაცია ხდება მისი სტადიისა და სიმსივნური უჯრედების აგრესიულობის ხარისხის მიხედვით. სტადია მიუთითებს რამდენად შორსწასულია სიმსივნე და ვრცელდება თუ არა ლიმფურ კვანძებში ან სხვა ორგანოებში.

პროსტატის კიბოს შეფასებისას ასევე გამოიყენება მორფოლოგიური შეფასება, გლისონის ქულათა ჯამი. ის გვაწვდის ინფორმაციას უჯრედების აგრესიულობის შესახებ და მიუთითებს, თუ რამდენად სწრაფად იზრდება სიმსივნე. გლისონის ქულათა მაღალი ჯამის მქონე სიმსივნე უფრო აგრესიულია და ძნელად სამკურნალო.

როგორია პროსტატის კიბოს მკურნალობა?

პროსტატის კიბოს მკურნალობის სწორი მეთოდის შერჩევისას აუცილებელია სიმსივნის კლასიფიკაციის, პროგნოზის, ჯანმრთელობის ზოგადი მდგომარეობის და არჩეული კლინიკისა და პერსონალის შესაძლებლობების გათვალისწინება. ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორებია სიმსივნის სტადია და დაავადების აგრესიულობა.

პროსტატის კიბოს მართვის მეთოდებია:

* რადიკალური პროსტატექტომია

* სხივური თერაპია

* ჰორმონული თერაპია

* აქტიური მეთვალყურეობა

* დაკვირვება (დინამიკური მეთვალყურეობა)

* ახალი ექსპერიმენტული მეთოდები.

რა არის რადიკალური პროსტატექტომია?

რადიკალური პროსტატექტომია შეიძლება გაკეთდეს ღია ან ლაპაროსკოპიული წესით. ღია მეთოდის დროს კეთდება განაკვეთი მუცლის წინა კედელზე ან შორისის მიდამოში. ამ ოპერაციის დროს მთლიანად იკვეთება პროსტატა და სათესლე ბუშტუკები, ხოლო შარდის ბუშტსა და შარდსადენ მილს შორის აღდგება კავშირი. ოპერაციის შემდეგ ქსოვილების შეხორცებისთვის ხელშეწყობის მიზნით, შარდის ბუშტში დაახლოებით 7 დღის მანძილზე რჩება კათეტერი.

ლაპაროსკოპიული პროსტატექტომიის დროს ქირურგი აკეთებს მცირე ზომის განაკვეთებს მუცლის მიდამოში და ამ გზით დგამს სპეციალურ ინსტრუმენტებს და კამერას, რომლის საშუალებითაც ოპერაციის მიმდინარეობა ჩანს ვიდეომონიტორზე. თანამედროვე ლაპაროსკოპიული ოპერაცია შესაძლოა წარმოებული იქნას ასევე რობოტული სისტემით.

ლოკალიზებული, არაგავრცელებული პროსტატის კიბოს მკურნალობაში ღია და ლაპაროსკოპიული ქირურგიული მეთოდები თანაბრად ეფექტურია. როლოგიის ეროვნულ ცენტრში 2010 წლიდა წარმატებით დაინერგა ლაპაროსკოპიული რადიკალური პროსტატექტომიის მეთოდი და დღემდე დაახლოებით 450 ოპერაცია არის გაკეთებული.

ოპერაციის წინ საჭიროა გარკვეული მომზადება. ანესთეზიამდე 6 საათით ადრე პაციენტმა უნდა შეწყვიტოს კვება, სითხის მიღება და თამბაქოს მოწევა. ასევე საჭიროა ზოგიერთი მედიკამენტის შეწყვეტა ოპერაციამდე. ეს საკითხი განხილული უნდა იქნას ექიმთან.

რა არის სხივური თერაპია?

სხივური თერაპია გულისხმობს რადიაციის მეშვეობით სიმსივნური უჯრედების განადგურებას და მათი ზრდის კონტროლს. პროსტატის კიბოს უჯრედები ზოგადად მგრძნობიარეა სხივური თერაპიის მიმართ.არსებობს სხივური თერაპიის ორი ფორმა: გარეგანი დასხივება და ბრაქითერაპია. ეს უკანასკნელი გულისხმობს დასხივების წყაროს პირდაპირ ჩანერგვას პროსტატის ქსოვილში და გამოიყენება მხოლოდ გარკვეულ შემთხვევებში.

რა არის ჰორმონული თერაპია?

პროსტატის კიბოს ჰორმონული თერაპია გულისხმობს მამაკაცის სასქესო ჰორმონების წარმოქმნის ან მათი მოქმედების ბლოკირებას. ამ ჰორმონებს, ანუ ანდროგენებს, ძირითადად სათესლე ჯირკვლები გამოიმუშავებს და მათზეა დამოკიდებული პროსტატისა და მისი სიმსივნეების ზრდა. მკურნალობის ამ მეთოდს სხვაგვარად ანდროგენ-დეპრივაციულ თერაპიას უწოდებენ.

ანდროგენული ჰორმონების მოქმედების ბლოკირების მიზნით გამოიყენება ანტი-ანდროგენული პრეპარატები, მათი წარმოქმნის შეწყვეტა კი ხდება ან ქირურგიული გზით ორივე სათესლე ჯირკვლის მოცილებით (ქირურგიული კასტრაცია) ან მედიკამენტებით (მედიკამენტოზური კასტრაცია). თუ ჰორმონოთერაპია ეფექტური  აღმოჩნდა, ის წყვეტს სიმსივნის შემდგომ ზრდას.

რა არის აქტიური მეთვალყურეობა?

აქტიური მეთვალყურეობა პროსტატის კიბოს მკურნალობის ერთ-ერთი მეთოდია, რომლის დროსაც აქტიურად აკვირდებიან სიმსივნესა და მის ზრდას მკაცრად განსაზღვრული გრაფიკით. ამ გრაფიკით დადგენილი ვიზიტების დროს კეთდება გარკვეული გამოკვლებები (მათ შორის, პსა). ამის მიზანია მოხდეს დროული გადართვა მკურნალობის სხვა მეთოდზე თუ დაავადება პროგრესირებს.

აქტიური მეთვალყურეობა გამოიყენება პროსტატის ლოკალიზებული კიბოს მკურნალობაში. თუ სიმსივნე გაცდა პროსტატის ფარგლებს და ვრცელდება სხვა ქსოვილებსა და ორგანოებზე, რეკომენდირებულია მკურნალობის სხვა მეთოდები.

რა არის დინამიკური დაკვირვება?

ეს არის მეთოდი, რომელიც გამოიყენება პროსტატის კიბოს შორს წასული ფორმების დროს. დამოკიდებულია დაავადების სიმპტომებზე. მისი მიზანია მოხდეს დროული გადართვა მკურნალობის სხვა მეთოდებზე მხოლოდ მაშინ, როდესაც მანამდე უსიმპტომო პაციენტს უვითარდება პროსტატის კიბოსთან დაკავშირებული ჩივილები. დინამიკური დაკვირვება წარმოადგენს პალიატიური ზრუნვის ნაწილს.

რომელია პროსტატის კიბოს მკურნალობის ექსპერიმენტული მეთოდები?

* კრიოთერაპია

* მაღალი სიხშირის ფოკუსირებული ულტრაბგერა (HIFU)

* ფოკალური თერაპია

რა არის კრიოთერაპია?

კრიოთერეპია ეს არის პროსტატის კიბოს მკურნალობის ექსპერიმენტული მინიმალურად ინვაზიური მეთოდი, რომელიც ემყარება გაყინვის ტემპერატურის პირდაპირ ზემოქმედებას სიმსივნურ უჯრედებზე.

რა არის HIFU?

ეს არის მინიმალურად ინვაზიური ექსპერიმენტული მეთოდი, რომელიც იყენებს მაღალი სიხშირის ბგერითი ტალღების ენერგიას სიმსივნური უჯრედების გასანადგურებლად.

რა არის ფოკალური თერაპია?

ფოკალური თერაპია ეწოდება რამდენიმე ექსპერიმენტულ მეთოდს, რომელიც გულისხმობს პატარა ზომის სიმსივნეების განადგურებას მთლიანად პროსტატის ჯირკვალზე ზემოქმედების გარეშე. ამ მეთოდით მიზანმიმართულად მკურნალობენ სიმსივნურ უჯრედებს, პროსტატის სხვა ნაწილები და ქვემო საშარდე გზებიიზოგება.

რა არის კასტრაცია-რეზისტენტული პროსტატის კიბო?

ეს არის პროსტატის კიბოს ფორმა, რომელიც ჩვეულებრივ ვითარდება მეტასტაზირებული კიბოს მკურნალობის დროს. კასტრაცია-რეზისტენტულ კიბოს ზრდისთვის სჭირდება გაცილებით მცირე რაოდენობის ანდროგენული ჰორმონები. ეს ნიშნავს, რომ მაშინაც კი, როდესაც ორგანიზმში არის მინიმალური რაოდენობით ანდროგენები, სიმსივნე განაგრძობს ზრდას. ვინაიდან ასეთი სიმსივნეები აღარ ემორჩილება ჰორმონულ კასტრაციულ მკურნალობას, მათ კასტრაცია-რეზისტენტული ეწოდება.

მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, რომ კასტრაცაია-რეზისტენტული კიბო არ ინკურნება. ამ დროს ცდილობენ სიმსივნის ზომის შემცირებას სიცოცხლის ხანგრძლივობის გაზრდისა და შემაწუხებელი სიმპტომების შემცირების მიზნით.

მსოფლიოში აქტიურად მიმდინარეობს კასტრაცია-რეზისტენტული კიბოს მეცნიერული კვლევა და მკურნალობის მეთოდების არჩევანიც სწრაფად იცვლება. დღეისათვის კასტრაცია-რეზისტენტული მკურნალობის მიზნით ხელმისაწვდომია:

* ახალი ჰორმონული საშუალებები

* ქიმიოთერაპია

* იმუნოთერაპია

რა ზეგავლენას ახდენს პროსტატის კიბო პაციენტის ცხოვრებაზე?

კიბოს დიაგნოზი დიდ ზეგავლენას ახდენს პაციენტისა და მისი ახლობლების ცხოვრებაზე. ის იწვევს შფოთვას, შიშს, დეპრესიას. ამიტომ მნიშვნელოვანია ასეთი საკითხები განხილულ იქნას ექიმთან.

პროსტატის კიბოს მკურნალობას აქვს გარკვეული უარყოფითი ზემოქმედება პაციენტის ცხოვრების ხარისხზე, მათ შორის, სქესობრივ ფუნქციაზე. რადიკალური პროსტატექტომიის შემდეგ ხშირია ერექციული დისფუნქცია. ამის მიზეზია ერექციაში მონაწილე ნერვებისა და სისხლძარღვების სიახლოვე ქირურგიული ჩარევის არესთან. ოპერაციის დროს ქირურგმა შესაძლოა სცადოს ამ ელემენტების შენარჩუნება, თუმცა შედეგი დამოკიდებულია სიმსივნის აგრესიულობასა და მის ადგილმდებარეობაზე.ჰორმონოთერაპია აქვეითებს სქესობრივ ლტოლვას. მნიშვნელოვანია მსგავსი საკითხების განხილვა სქესობრივ პარტნიორთანაც.

რადიკალური პროსტატექტომიის შემდეგ შესაძლოა განვითარდეს სტრესული ტიპის შარდის შეუკავებლობა. მისი მკურნალობა შესაძლებელია და განხილული უნდა იქნას ექიმსა და პაციენტს შორის.

პროსტატის კიბო, რომლისგან განკურნებაც შეუძლებელია

ზოგჯერ პროსტატის კიბოსგან განკურნება შეუძლებელია. ასეთ დროს ექიმი და პაციენტი განიხილავენ პალიატიური მკურნალობის საკითხს.

პალიატიური არის მკურნალობა, რომლის მიზანია ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება იმ დროს, როდესაც დაავადებისგან განკურნება შეუძლებელია. ასეთ მკურნალობას წარმართავს მულტიდისციპლინური გუნდი, რომელიც შედგება სხვადასხვა დარგის სპეციალისტებისგან და ორიენტირებულია პაციენტის ფიზიკური, ფსიქოლოგიური და სოციალური პრობლემების დაძლევაზე.

განსაზღვრება

 შარდის ბუშტის სიმსივნე არის სიმსივნე რომელიც ვითარდება შარდის ბუშტში - ორგანოში რომელიც მდებარეობს მენჯის ღრუში და ინახავს შარდს. შარდის ბუშტის სიმსივნე უხშირესად ვითარდება ბუშტის შიგნიდან ამომფენი უჯრედებიდან. შარდის ბუშტის სიმსივნე ძირითადად ვითარდება ხანში შესულ ადამიანებში, თუმცა ის შეიძლება განვითარდეს ნებისმიერი ასაკის ადამიანში.

ბუშტის სიმსივნის დიაგნოსტირება ძირითადად ხდება ადრეულ სტადიაზე - როდესაც მისი მკურნალობის შანსები მაღალია. მიუხედავად ამისა, ადრეული სტადიის სიმსივნეც რეციდივირებს. ამ მიზეზით, ბუშტის სიმსივნის მქონე ადამიანები წლების განმავლობაში იტარებენ საკონტროლო კვლევებს, რეციდივის დიაგნოსტირებისათვის.

სიმპტომები

შარდის ბუშტის სიმსივნის შესაძლო ნიშნები და სიმპტომებია

• სისხლიანი შარდი (ჰემატურია) - შარდის შესაძლოა იყოს მუქი ყვითელი, ღია წითელი ან შინდისფერი. შარდი შესაძლოა იყოს ნორმალური, მაგრამ ინახოს სისხლი შარდის ანალიზით.
• ხშირი შარდვა
• მტკივნეული შარდვა
• წელის ტკივილი
• მენჯის მიდამოს ტკივილი

როდის მივმართოთ ექიმს

ჩაიტარეთ ექიმის კონსულტაცია, თუ თქვენ გაქვს აღნიშნულიდან რომელიმე სიმპტომი, მაგალითად სისხლიანი შარდი.

გამომწვევი მიზეზები

ყოველთვის ნათელი არ არის თუ რა იწვევს შარდის ბუშტის სიმსივნეს. იგი კავშირშია მოწევასთან, პარაზიტულ ინფექციასთან, რადიაციასა და ქიმიურ პრეპარატებთან.

შარდის ბუშტის სიმსივნე ვითარდება როდესაც შარდის ბუშტის უჯრედები იწყებენ არანორმალურ ზრდას. იმის მაგივრად რომ უჯრედები ნორმალურად გაიზარდონ და დაიყონ, ეს უჯრედები განიცდიან მუტაციას, რომლებიც იწვევენ მათ უკონტროლო ზრდას და უკვდავობას. ეს არანორმალური უჯრედები წარმოქმნიან სიმსივნეს.

შარდის ბუშტის სიმსივნის ტიპები

შარდის ბუშტის სხვადასხვა უჯრედები შესაძლოა გადაიქცენ სიმსივნედ. ის თუ რომელი უჯრედიდან ვითარდება, განსაზღვრავს შარდის ბუშტის სიმსივნის ტიპს. თავად სიმსივნის ტიპი განსაზღვრავს, რომელი მკურნალობაა საუკეთესო კონკრეტულ შემთხვევაში. შარდის ბუშტის სიმსივნის ტიპებია:

• გარდამავალუჯრედოვანი კარცინომა. გარდამავალუჯრედოვანი კარცინომა ვითარდება შარდის ბუშტის ამომფენი უჯრედებიდან. გარდამავალი უჯრედები ფართოვდება როდესაც ბუშტი ივსება და იჭმუხნება დაცლისას. იგივე უჯრედები გვხვდება შარდსაწვეთების და შარდსადენი მილის სანათურში, შესაბამისად სიმსივნე შესაძლოა აქაც განვითარდეს. გარდამავალუჯრედოვანი კარცინომა არის შარდის ბუშტის ყველაზე ხშირი სიმსივნე. 
• ბრტყელუჯრედოვანი კარცინომა. ბრტყელი უჯრედები ვითარდება შარდის ბუშტში გაღიზიანებისა და ანთების საპასუხოდ. დროთა განმავლობაში ისინი შესაძლოა გადაიქცნენ სიმსივნედ. შარდის ბუშტის ბრტყელუჯრედოვანი კიბო საქართველოში იშვიათია. ის ხშირის მსოფლიოს იმ ნაწილებში, სადაც შარდის ბუშტის გარკვეული პარაზიტული ინფექცია (შისტოსომიაზი) არის ხშირი. 
• ადენოკარცინომა. ადენოკარცინომა ვითარდება შარდის ბუშტის ლორწოს მაპროდუცირებელი ჯირკვლების უჯრედებიდან. ადენოკარცინომაც ასევე იშვიათია საქართველოში. 

 ზოგიერთი სიმსივნე შეიცავს უჯრედების რამოდენიმე ტიპს.

რისკ ფაქტორები

ფაქტორებს, რომლებსაც შეუძლიათ ბუშტის სიმსივნის განვითარების რისკის მომატება, მიეკუთვნება:

მოწევა: სიგარეტის, სიგარის ან ჩიბუხის მოწევას, შარდში მავნე ქიმიური ნაერთების კონცენტრირებით, შეუძლიათ გაზარდონ ბუშტის სიმსივნის განვითარების რისკი. მოწევის დროს ორგანიზმნი ამუშავებს ქიმიურ ნივთიერებებს და მათ ნაწილს გამოყოფს შარდთან ერთად. ამ ნივთიერებებს შეუძლიათ გამოიწვიონ ბუშტის ლორწოვანის დაზიანება და შესაბამისად კიბოს განვითარების რისკის მატება.

ასაკი:  ბუშტის კიბოს განვითარების რისკი იზრდება ასაკის მატებასთან ერთად. ის შეიძლება განვითარდეს ნებისმიერ ასაკში, თუმცე 40 წელს ქვემოთ ძალზედ იშვიათია.

სქესი: მამაკაცებში შარდის ბუშტის სიმსივნე უფრო ხშირია ვიდრე ქალებში.

გარკვეულ ქიმიკატებთან კონტაქტი: თირკმლები თამაშობენ საკვანძო როლს მავნე ქიმიკატების სისხლიდან გაფილტვრასა და მათ ბუშტში ტრანსპორტირებაში. ამის გამო მიჩნეულია რომ, გარკვეულ ქიმიკატებთან სიახლოვემ შესაძლოა გაზარდოს ბუშტის კიბოს განვითარების რისკი. ბუშტის სიმსივნესთან დაკავშირებული ქიმიკატებია: დარიშხანი და წებოების, რეზინის, ტყავის ტექსტილის და საღებავის წარმოებაში გამოყენებადი ქიმიკატები.

კიბოს მკურნალობა:  სიმსივნის საწინააღმდეგო პრეპარატით - ციკლოფოსფამიდით მკურნალობა ზრდის ბუშტის კიბოს განვითარების რისკს. სხვა სიმსივნის გამო მენჯის დასხივემის შემთხვევაში არის შარდის ბუშტის სიმსივნის განვითარების მომატებული რისკი.

გარკვეული დიაბეტის პრეპარატის მიღება:  ხალხს რომლებიც იღებენ პრეპარატ პიოგლიტაზონს ერთ წელზე უფრო დიდხანს, აქვს ბუშტის კიბოს განვითარების მომატებული რისკი.

ბუშტის ქრონიკული ინფექცია: ქრონიკულ ან მორეციდივე ინფექციას ან ანთებას, ისეთს როგორიც გამოწვეულია ხანგრძლივი კათეტერიზაციით, შესაძლოა გაზარდონ ბრტყელუჯრედოვანი სიმსივნის განვითარების რისკი. მსოფლიოს ზოგიერთ ადგილას ბრტყელუჯრედოვანი კარცინომა დაკავშირებულია პარაზიტულ ინფექცია შისტოსომიაზთან.

პირადად ან ოჯახში სიმსივნის არსებობა: თუ პაციენტს უკვე ჰქონდა ბუშტის კიბო, მას მეტი შანსი აქვს სიმსივნის კვლავ განვითარების. თუ ერთ ან რამოდენიმე ახლო ნათესავს აქვს შარდის ბუშტის კიბო, არის დაავადების მეტი რისკი. მემკვიდრული, არაპოლიპოზური კოლორექტალური სიმსივნის საოჯახო ისტორიის შემთხვევაში, არის შარდის ბუშტის, ისევე როგორც კოლინჯის, საშვილოსნოს, საკვერცხეებისა და სხვა ორგანოების სიმსივნის განვითარების მომატებული რისკი.

გართულებები: ბუშტის სიმსივნის შემთხვევაში ხშირია რეციდივები. აღნიშნულის გამო, წარმატებული მკურნალობის შემდეგ, წლების განმავლობაშია საჭიროა საკონტროლო კვლევების წარმოება. რა კვლევები იქნება საჭირო და რა სიხშირით დამოკიდებულია სიმსივნის და მკურნალობის ტიპზე. სთხოვეთ თხვენს ექიმს შეგიდგინოთ საკონტროლო კვლევების გრაფიკი. როგორც წესი  ბუშტის სიმსივნის მკურნალობის შემდეგ პერიოდში ექიმი გირჩევთ სამ ან ექვს თვეში ერთხელ შარდსადენი მილისა და შრდის ბუშტის დათვალიერებას (ცისტოსკოპია). მოგვიანებით შესაძლოა ჩაგიტარდეთ ცისტოსკოპია წელიწადში ერთხელ. ექიმმა შესაძლოა გირჩიოთ ასევე სხვა კვლევები, სხვადასხვა ინტერვალებით. აგრესიული სიმსივნის შემთხვევაში შესაძლოა საჭირო იყოს უფრო ხშირი კონტროლი და პირიქით.

მომზადება კონსულტაციისათვის: რადგან კონსულტაცია ხშირად მოკლევადიანია და ვერ ხერხდება ჩივილების სრულად დაფარვა, კარგი აზრია წინასწარ მომზადება. აღნიშნულში მოგეხმარებათ ქვემოთ მოყვანილი ინფორმაცია.

ჩამოწერეთ თქვენი სიმპტომები, მათ შორის ისინიც, რომლებსაც თქვენის აზრით არ აქვთ კავშირი ექიმის ნახვის მიზეზთან.

ჩამოწერეთ მნიშვნელოვანი პერსონალური ინფორმაცია, მათ შორის მნიშვნელოვანი სტრესები და ცხოვრების წესის ცვლილებები.

ჩამოწერეთ ყველა მედიკამენტის სია რომელსაც იღებთ.

თან წაიყვანეთ ოჯახის წევრი ან მეგობარი. ხანდახან რთულია დაიმახსოვრო კონსულტაციის დროს მიღებული ინფორმაცია. აღნიშნულში შესაძლოა მოგეხმაროთ თანმხლები პერსონა.

ჩამოწერეთ ექიმთან არსებული კითხვები. ექიმთან კონსულტაციის დრო შეზღუდულია, ამიტომ ჩამოწერეთ კითხვები მნიშვნელოვანიდან ნაკლებად მნიშვნელოვანისკენ.

 რას ველოდოთ ექიმისგან

ექიმი დაგისმევთ გარკვეულ შეკითხვებს. თუ პასუხები მზად გექნებათ დაქრჩებათ დრო თქვენთვის სასურველი შეკითხვების დასასმელად. ექიმმა შესაძლოა იკითხოს:

• როდის დაიწყო სიმპტომები?
• სიმპტომები მუდმივია თუ პერიოდული?
• რამდენად გამოხატულია სიმპტომები?
• რა აუმჯობესებს სიმპტომებს?
• რა აუარესებს სიმპტომებს?

კვლევები და დიაგნოზი

შარდის ბუშტის სიმსივნის დიაგნოსტირების კვლევები და პროცედურებია:

• ცისტოსკოპია. ცისტოსკოპიის დროს ექიმი შრდსადენი მილიდან ჩაგიდგამთ ინსტრუმენტს (ცისტოსკოპს). ცისტოსკოპს აქვს ლინზა და შუქი, რომელიც აძლევს ექიმს საშუალებას დაათვალიეროს შარდის ბუშტი. ძირითადად აღნიშნული პროცედურა ტარდება ადგილობრივი ანესთეზიის ქვეშ. 
• ბიოფსია. ცისტოსკოპიის დროს, შესაძლოა ექიმმა სპეციალური ინსტრუმენტით აიღოს ქსოვილი კვლევისათვის. ამ პროცედურას ხანდახან ჰქვია ტრანსურეთრული რეზექცია(ტურ). ტურ შესაძლოა გამოყენებული იქნა სიმსივნის მკურნალობისათვის. ტურ ძირითადად ტარდება ზოგადი ანესთეზიის ქვეშ. 
• რადიოლოგიური კვლევები. რადიოლოგიური კვლევები აძლევენ ექიმს საშარდე სისტემის სტრუქტურების გამოკვლევის საშუალებას. შესაძლოა ჩატარებული იყოს ულტრასონოგრაფია, რენტგენი ვენაში კონტრასტის შეყვანის შემდეგ ან კომპიუტერული ტომოგრაფია. 

 ბუშტის სისმსივნის სტადირება.

როდესაც დადასტურებული ბუშტის სიმსივნე, ექიმმა შესაძლოა დანიშნოს დამატებითი კვლევები, რათა განსაზღვროს კიბოს გავრცობის ხარისხი. ეს კვლევები შესაძლოა იყოს:

• კომპიუტერული ტომოგრაფია
• მაგნიტურ რეზონანსული ტომოგრაფია
• ძვლების სკანირება
• გულმკერდის რენტგენოგრაფია

ბუშტის სიმსივნის სტადიები

• I სტადია. კიბო აღინიშნება შარდის ბუშტის ლორწოვანში, მაგრამ არ ჩაზრდილა კუნთში.
• II სტადია. სიმსივნე ჩაზრდილია კუნთში მაგრამ არ სცილდება თავად შარდის ბუშტს.
• III სტადია. სიმსივნე გასცდა შარდის ბუშტს და ჩაზრდილია მიმდებარე ქსოვილში. იგი შეიძლება ჩაიზარდოს პროსტატაში, საშვილოსნში ან საშოში.
• IV სტადია. სიმსივნე გავრცელდა ლიმფურ კვანძებში ან სხვა ორგანოში, ისეთში როგორიცაა ფილტვი, ღვიძლი ან ძვლები.

მკურნალობა

მკურნალობის ტაქტიკა დამოკიდებულია კიბოს ტიპზე, სტადიაზე, თქვენს ზოგად მდგომარეობაზე და თქვენს არჩევანზე. განიხილეთ ვარიანტები ექიმთან, რა განსაზღვროთ საუკეთსო თქვენთვის.

ქირურგიული ჩარევები.

ადრეული სტადია.

თუ სიმსივნე პატარაა და არ ჩაზრდილა შარდის ბუშტის კუნთში, ექიმმა შესაძლოა გირჩიოთ:

• ოპერაცია სიმსივნის მოსაცილებლად.  ტრანსურეთრული რეზექცია (ტურ) ხშირად გამოიყენება მხოლოდ ლორწოვანში არსებული სიმსივნის დროს. ტურის დროს ექიმი ჩადგამს ინსტუმენტს შარდის ბუშტში. ელექტროდენის ან ლაზერის გამოყენები მოცილდება სიმსივნე. პროცედურის შემდეგ შესაძლოა რამოდენიმე დღე აღინიშნებოდეს მტკივნეული და სისხლიანი მოშარდვის აქტი.
• ოპერაცია სიმსივნისა და ბუშტის ნაწილის მოსაცილებლად. ნაწილობრივი ცისტექტომიის დროს ქირურგი აჭრის ბუშტის მხოლოდ იმ ნაწილს რომელიც მოიცავს სიმსივნეს. იგი შესაძლოა ჩატარდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სიმსივნე მხოლობითია და ამოჭრის შემდეგ არ დაარღვევს შარდის ბუშტის ფუნქციონირებას. ეს ოპერაცია შესაძლოა გართულდეს სისხლდენით ან ინფექციით. შესაძლოა აღინიშნებოდეს ხშირი შარდვა, შარდის ბუშტის მოცულობის შემცირების გამო.

ოპერაცია ინვაზიური სიმსივნის დროს

თუ სიმსივნე ინვაზირებულია კუნთში შესაძლოა ჩატარდეს:

• მთლიანად ბუშტის ამოღება. რადიკალური ცისტექტომიის დროს ხდება მთლიანად შარდის ბუშტის და მიმდებარე ლიმფური კვანძების ამოღება. მამაკაცებში რადიკალური ცისტექტომია როგორც წესი მოიცავს პროსტატისა და სათესლე ბუშტუკების, ხოლო ქალებში საშვილოსნოს, საკვერცხეებისა და საშოს ნაწილის ამოკვეთას. მამაკაცებში აღნიშნული პროცედურა იწვევს ერექციულ დისფუნქციას, თუმცა შესაძლოა ჩატარდეს ნერვების შენარჩუნების მცდელობა. ქალებში ცისტექტომია იწვევს უნაყოფობას და ნაადრევ მენოპაუზას.
• შარდის ორგანიზმიდან გამოყოფის ახალი გზის შექმნა. უშუალოდ ცისტექტომიის შემდეგ იქმნება შარდის გამოყოფის ახალი გზა. რომელი ვარიანტი იქნება არჩეული, დამოკიდებულია პაციენტის მდგომარეობაზე და მის არჩევანზე. შესაძლოა ქირურგმა აიღოს ნაწლავის ნაწილი და შექმნას მილი, რომელიც შარდს წამოიღბს თირკმლიდან მუცლის კედლამდე სადაც იგი ჩაედინება მუცელზე მიმაგრებულ ტოპრაკში. სხვა შემთხევაში შესაძლოა ნაწლავიდან გაკეთდეს რეზერვუარი, რომლის დაცლაც მოხდება მასში კათეტერის ჩადგმით მუცლის კედლიდან. კარგად შერჩეულ შემთხვევებში, ნაწლავიდან შესაძლოა გაკეთდეს რეზერვუარი, რომელიც დაეკერება შარდსადენ მილს. მოშარდვა იქნება ბუნებრივი გზით, თუმცა შესაძლოა საჭირო გახდეს კათეტერის ჩადგმა რეზერვუარის მთლიანად დაცლისათვის.

იმუნოთერაპია

 იმუნოთერაპია ეხმარება თქვენს იმუნურ სისტემას სიმსივნესთან ბრძოლაში. იმუნოთერაპია ტიპიურად შეიყვანება შარდსადენი მილიდან პირდაპირ შარდის ბუშტში (ინტრავეზიკალური თერაპია). იმუნოთერაპიულ პრეპარატებს მიეკუთვნება:

• იმუნიტეტის მასტიმულირებელი ბაქტერია.  Bacille Calmette-Guerin (BCG)  არის ტუბერკულოზის ვაქცინებში გამოყენებული ბაქტერია. BCG-ს შეუძლია გამოიწვიოს ბუშტის გაღიზიანება და სისხლიანი შარდი. მკურნალობის შემდეგ ზოგ პაციენტს აღენიშნება გრიპისმაგვარი სიმპტომები.
• იმუნური სისტემური ცილის სინთეზური ვერსია. ინტერფერონი არის ცილა, რომელსაც ორგანიზმი გამოიმუშავებს ინფექციებთან საბრძოლველად. ინტერფერონის სინთეზური ვერსია, რომელსაც ეწოდება ინტერფერონ ალფა-2ბ (Intron A) შესაძლოა გამოყენებული იქნას ბუშტის სიმსივნის მკურნალობაში. იგი ხანდახან გამოიყენება BCG-სთან ერთად, და მასაც შეუძლია გამოიწვიოს გრიპისმაგვარი სიმპტომები.

იმუნოთერაპია შესაძლოა გამოყენებული იქნას ტრანსურეთრული რეზექციის შემდეგ, რათა შემცირდეს სიმსივნის რეციდივირების რისკი.

ქიმიოთერაპია

ქიმიოთერაპიული პრეპარატები იწვევენ სიმსივნური უჯრედების სიკვდილს. ბუშტის სიმსივნის შემთხვევაში ქიმიოთერაპია მოიცავს ორი ან მეტი პრეპარატის კომბინაციას. წამლები შესაძლოა შეყვანილი იქნას ინტრავენურად ან კათეტერით პირდაპირ შარდის ბუშტში. ქიმიოთერაპია შესაძლოა გამოყენებული იქნეს ოპერაციის შემდეგ ნარჩენი სიმსივნური უჯრედების მოსაკლავად. ის ასევე შესაძლოა დაინიშნოს ოპერაციამდეც. ამ შემთხვევაში ქიმიოთერაპიამ შესაძლოა შეამციროს სიმსივნის ზომა და მოხერხდეს ნაკლებად ინვაზიური ოპერაცია. ქიმიოთერაპია ხანდახან გამოიყენება სხივურ თერაპიასთან ერთად.

სხივური თერაპია

სხივური თერაპია არ არის ხშირი შარდის ბუშტის სიმსივნის დროს. სხივური თერაპიის დროს, სიმსივნური უჯრედების მოსაკლავად,  გამოიყენება მაღალი ენერგიის სხივები. სხივური თერაპია შესაძლოა გამოყენებული იქნას ქირურგიული მკურნალობის შემდეგ, დარჩენილი სიმსივნური უჯრედების მოსაკლავად.

თირკმლის კიბო: თირკმლის სიმსივნეების აბსოლუტურ უმრავლესობას შეადგენენ თირკმლის ქსოვილის ანუ პარენქიმის სიმსივნეები, მათგან უხშირესია თირკმელუჯრედოვანი კიბო (სურათი 1-2). ეს დაავადება უროონკოლოგიურ დაავადებებს შორის სიხშირით მესამეა, პროსტატისა და შარდის ბუშტის კიბოს შემდეგ, ხოლო ყველა ონკოლოგიურ დაავადებას შორის სიხშირით  მეცხრე ადგილზეა. საქართველოში ყოველწლიურად თირკმელუჯრედოვანი კიბოს დაახლოებით 350 ახალი შემთხვევა ვლინდება. მათგან დაახლოებით ნახევარს ჩვენს კლინიკაში უტარდება მკურნალობა. სხვა ონკოლოგიური დაავადებებისგან განსხვავებით, არ არის დადგენილი ეტიოლოგიური მიზეზი, რომლის არსებობისას მომატებულია თირკმელუჯრედოვანი კიბოს განვითარების რისკი. არსებობდა მოსაზრება, რომ თირკმელუჯრედოვანი კიბოს განვითარების რისკი მატულობდა ჰიპოტენზიური (არტერიული წნევის დამწევი) პრეპარატების მუდმივი გამოყენებისას, თუმცა ბოლო წლების კვლევებით ეს არ დასტურდება.

დაავადების გამოვლენა: მეოთხედი საუკუნის წინ სტუდენტებს ასწავლიდნენ, რომ თირკმეუჯრედოვანი კიბო ვლინდებოდა სიმპტომთა ტრიადით: (3 კლინიკური ნიშნით) ტკივილი წელ-ზურგის არეში, ჰეატურია (სისხლიანი შარდი) და პალპირებადი სიმსივნე. ასეთი ტრიადით სადღეისოდ პაციენტები 5%-ზე ნაკლები მომართავს ექიმს. ავადმყოფების უმრავლესობა (დასავლური მონაცემებით 70-80%) ვლინდება შემთხვევით. ანუ თირკმლის სიმსივნე ვლინდება პროფილაქტიკური გამოკვლევის დროს ან იმ შემთხვევაში თუ მას კვლევა უტარდება სხვა პათოლოგიის გამო. აღნიშნული ცვლილება გამოიწვია სხივური დიაგნოსტიკის საშუალებების (ულტრასონოგრაფია, კომპიუტერული ტომოგრაფია, მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია) ფართოდ გავრცელებამ.

გამოკვლევა: პირველადი გამოვლენა უხშირესად ხდება ულტრასონოგრაფიის მეშვეობით, თუმცა დაავადების გავრცელების უფრო სრულყოფილი გამოკვლევისათვის, მკურნალობის დაგეგმვისათვის ტარდება მუცლის ღრუს კომპიუტერული ტომოგრაფია, ინტრავენური კონტრასტირებით. ფილტვების მეტასტაზების გამოსარიცხად, რაც თირკმლის კიბოს მეტასტაზირების ყველაზე ხშირი ადგილია, საჭიროა გულმკერდის კომპიუტერული ტომოგრაფია. მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია არ აღემატება სტანდარტულ კომპიუტერულ ტომოგრაფიას დაავადების თირკმელში გავრცობის შესაფასებლად. მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია კომპიუტერულ ტომოგრაფიას აღემატება თირკმელუჯრედოვანი კიბოს თრომბის (რომელიც შემთხვევათა 4-10 %-ში ვლინდება) თირკმლის ვენაში ან ქვემო ღრუ ვენაში გავრცელების ზუსტი საზღვრების დადგენაში. ძვლების იზოტოპური სკენირება ან ცენტრალური ნევრული სისტემის (თავის ტვინის კომპ. ტომოგრაფია) სტანდარტულად არ ტარდება და ის ინიშნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ არის დაავადების ძვლებში და ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში მეტასტაზირების კლინიკური ნიშნები. კვლევის შედარებით ახალი მეთოდი PET (Positron-emission Tomography) თირკმლის კიბოს დიაგსტირებისას სტანდარტულად არ გამოიყენება, თუმცა ბოლო წლებში გამოქვეყნებული პუბლიკაციების თანახმად ამ მეთოდით უფრო ზუსთად შესაძლებელია დაშორეულ ორგანოებში მეტასტაზირების გამოვლენა. მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რომ თირკმლის კიბოს არ გააჩნია სისხლში ან შარდში განსაზღვრადი ონკოლოგიური მარკერები, რომლებიც გამოიყენება სხვა ონკოლოგიური დაავადებების დროს ანუ თირკმლის კიბოს დიაგნოსტიკა ეფუძნება მხოლოდ სხივური დიაგნოსტიკის მეთოდებს.

თირკმლის კიბოს მკურნალობა: თირკმლის კიბოს მკურნალობა ოპერაციულია: დაზიანებული ორგანოს ან მხოლოდ სიმსივნის ამოკვეთა. თირკმლის კიბოს ოპერაციულ მკურნალობაში გარდამტეხ მოვლენას წარმოადგენდა ამერიკელი უროლოგის რობსონის მიერ 60-იან წლებში მოწოდებული რადიკალური ნეფრექტომიის პრინციპი, რაც სიმსივნურად დაზიანებული თირკმლის, პარანეფრალურ ცხიმთან და თირკმლეზედა ჯირკვალთან ერთად ამოკვეთას გულისხმობს, თირკმლის არტერიის და ვენის წინასწარ გადაკვაძვით (სურათი 3-4). ამ  პრინციპების დაცვამ გააუმჯობესა თირკმლის კიბოსგან განკურნება. მკურნალობის აღნიშნული მეთოდი ჩვენს კლინიკაში 80-იანი წლებიდან დაინერგა. დროთა განმავლობაში ამ პრინციპებმა გარკვეული ცვლილებები განიცადა: კერძოდ თირკმელზედა ჯირკვლის ამოკვეთა ნაჩვენებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ოპერაციის წინ გამოვლენილია მეტასტაზი თირკმელზედა ჯირკვალში ან სიმსივნის პირდაპირი ჩაზრდა. გარდა ამისა, ბოლო 20 წლის განმავლობაში, როგორც ეს ზემოთ მოგახსენეთ, სულ უფრო ხშირად ხდება მცირე ზომის, უსიმპტომო სიმსივნეების გამოვლენა თირკმელში, რის გამოც შესაძლებელია მოხდეს ორგანოს შენარჩუნება, ანუ ხდება თირკმლის სიმსივნის რეზექცია. უნდა აღინიშნოს რომ ჩვენი დაწესებულება მკურნალობის ამ მეთოდის პიონერი იყო ჩვენს ქვეყანაში და ვმონაწილეობდით ევროპის სიმსივნის მკურნალობისა და კვლევის ორგანიზაციის (EORTC 309004) კვლევაში, რომელმაც დაადასტურა, რომ მცირე ზომის (5 სმ-მდე) სიმსივნეების მკურნალობისას ნეფრექტომია და სიმსივნის რეზექცია ონკოლოგიურად ერთნაირად ეფექტურია. სადღეისოდ ორგანოს შენარჩუნება ნაჩვენებია პირველი ან მეორე სტადიების მკურნალობისას, როდესაც ეს ტექნიკურად შესაძლებელია (სურათი 5-6). თირკმელუჯრედოვანი კიბოს ოპერაციული მკურნალობა შესაძლებელია დაავადების გავრცობილი ფორმების არსებობის დროსაც. რადიკალური ნეფრექტომია ტარდება სიმსივნური თრომბის ქვემო ღრუ ვენაში (სურათი 7), მათ შორის წინაგულამდე გავრცობის შემთხვევაშიც. ამ დროს ოპერაციული მკურნალობა ტარდება კარდიოლოგიურ ბრიგადასთან ერთად. მსგავსი ოპერაცია ჩვენს ქვეყანაში პირველად ჩატარდა 2004 წელს ჩვენი კლინიკის ქირურგების მიერ. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში თირკმლის კიბოს მკურნალობისას სულ უფრო აქტიურად გამოიყენება ლაპარასკოპიული მეთოდი (სურათი 8). ლაპარასკოპიული ნეფრექტომია ნაჩვენებია ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც არ შეიძლება ორგანოს შენარჩუნება და აგრეთვე იმ შემთხვევაში თუ დაავადება არ არის ძალიან გავრცობილი. ლაპარასკოპიული ნეფრექტომიის დროს შესაძლებელია იმ ონკოლოგიური პრინციპების  დაცვა, რომლებიც მოწოდებული იყო ჯერ კიდევ რობსონის მიერ და ლაპარასკოპიული რადიკალური ნეფრექტომიის შედეგები ღია რადიკალური ნეფრექტომიის შესადარია. ჩვენს კლინიკაში ლაპარასკოპიული ნეფრექტომია დაინერგა 2010 წლიდან და სადღეისოდ 150 ლაპარასკოპიულ ნეფრექტომიაზე მეტია ჩატარებული. ლაპარასკოპიული მეთოდით შესაძლებელია თირკმლის სიმსივნის რეზექცია, რაც 2013 წელს პირველად საქართველოში, ჩვენს კლინიკაში ჩატარდა. დღეისთვის 10-მდე ოპერაციაა ჩატარებული წარმატებით. თუმცა თირკმლის სიმსივნის რეზექციას ლაპარასკოპიული მეთოდით სჭირდება სელექცია და დღეს ის ყველა შემთხვევაში არ გამოიყენება.

მეტასტაზირებული თირკმლის კიბოს მკურნალობა: თირკმლის კიბო შეიძლება გავრცელდეს სისხლძარღვებისა ან ლიმფური სისტემის საშუალებით ორგანიზმში და ამას მეტასტაზური დაზიანება ეწოდება. ავადმყოფების 10-15 %-ს დაავადების გამოვლენისას უკვე აღენიშნებათ მეტასტაზები დაშორებულ ორგანოებში, ხოლო იმ ავადმყოფებიდან, რომელთაც დაავადების გამოვლენისას არ აღენიშნებათ მეტასტაზები და უტარდებათ მკურნალობა, თირკმლის კიბოსგან განკურნების მიზნით დაახლოებით 1/3-ს უვითარდება მეტასტაზები დაშორებულ ორგანოებში. თირკმელუჯრედოვანი კიბოს საწინააღმდეგოდ არსებული ქიმიოთერაპიული პრეპარატები არაეფექტურია და არ გამოიყენება. სხივური თერაპია გამოიყენება მხოლოდ ძვლებში გამოვლენილი ერთეული მეტასტაზების დროს ტკივილების შემცირების მიზნით. 90-იან წლებში თირკმელუჯრედოვანი კიბოს მეტასტაზირებული ფორმების დროს აქტიურად გამოიყენებოდა იმუნოთერაპია, თუმცა სადღეისოდ ის იშვიათად, პრაქტიკულად არ გამოიყენება. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში თირკმელუჯრედოვანი მეტასტაზირებული ფორმების მკურნალობის დროს ზოგ შემთხვევაში ტარდება ოპერაციული მკურნალობა: თირკმლისა და თუ ეს შესაძლებელია, მეტასტაზების ამოკვეთა და სისტემური თერაპია, ე.წ. ანტიოანგიოგენეზური პრეპარატები (სუნიტინიბი, სორაფენიბი, პაზოპანიბი, აქსიტინიბი, ტივოზანიბი) და მ-ტორ ინჰიბიტორი ევეროლიმუსი. აღნიშნული პრეპარატების და ქირურგიული მკურნალობის გამოყენებით, შესაძლებელია თირკმელუჯრედოვანი კიბოს მეტასტაზირებული ფორმის მქონე ავადმყოფების სიცოცხლის ხანგრძლივობის გაზრდა, მათი სრული განკურნება ამ ეტაპზე შეუძლებელია.

მამაკაცებში ავთვისებიანი სიმსივნეების 1-1.5% სათესლე ჯირკვლის კიბოზე მოდის. დაავადება უპირატესად ახალგაზრდა ასაკში იჩენს თავს და 15-დან 35 წლამდე მამაკაცებში ყველაზე გავრცელებულ ავთვისებიან სიმსივნეს წარმოადგენს.

სათესლე ჯირკვლის კიბოს განვითარების მიზეზები უცნობია, თუმცა დადგენილია მისი ზოგიერთი რისკ-ფაქტორი. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანია კრიპტორქიზმი, ანუ სათესლე პარკში სათესლე ჯირკვლის ჩამოუსვლელობა. ცნობილია, რომ  ჩამოუსვლელ სათესლე ჯირკვალში სიმსივნის განვითარების რისკი საშუალოდ 10-ჯერ მეტია ნორმალურთან შედარებით. ამავე დროს, დადგენილია, რომ რაც უფრო მაღალია სათესლე ჯირკვლის შეკავების დონე, მით უფრო დიდია სიმსივნის განვითარების რისკი. ასე მაგალითად, სათესლე ჯირკვლის მუცლის ღრუს შიდა მდებაორებისას ონკოლოგიური რისკი 4-ჯერ მეტია საზარდულის მდებარეობასთან შედარებით.

სათესლე ჯირკვლის კიბო უჯრედული შენების მიხედვით ხუთ ძირითად მორფოლოგიურ ტიპად იყოფა: სემინომა, ემბრიონული კიბო, ტერატომა, ყვითრის პარკის სიმსივნე და ქორიოკარცინომა. შემთხვევათა ნახევარზე მეტში სიმსივნის შემადგენლობაში ერთზე მეტი მორფოლოგიური ტიპია წარმოდგენილი. ასეთ სიმსივნეებს შერეული სიმსივნეები ეწოდებათ.

სემინომა სათესლე ჯირკვლის კიბოს ყველაზე ხშირ მორფოლოგიურ ტიპს წარმოადგენს. იგი შემთხვევათა დაახლოებით 40%-ში გვხვდება. სემინომის მანიფესტაციის საშუალო ასაკი სხვასთან შედარებით მაღალია: 35-40 წელი. მისთვის დამახასიათებელია მაღალი მგრძნობელობა როგორც სხივური თერაპიის, ასევე ქიმიოთერაპიის მიმართ.

სათესლე ჯირკვლის კიბოს დანარჩენი მორფოლოგიური ტიპები სემინომისგან განსხვავებით სხივურ თერაპიას ნაკლებად ემორჩილებიან, თუმცა სემინომის მსგავსად ქიმიოთერაპიის მიმართ მაღალი მგრძნობელობა ახასიათებთ. აღნიშნულ სიმსივნეებს ცალკე ჯგუფში აერთიანებენ და არასემინომებს უწოდებენ. არასემინომების მანიფესტაციის საშუალო ასაკი 25-30 წელია.

სათესლე ჯირკვლის კიბო მაღალი ავათვისებიანობით ხასიათდება. დიაგნოზის დადგენისას შემთხვევათა დაახლოებით 50%-ში დაავადება უკვე მეტასტაზირებულია. ამ დააავადებისათვის უპირატესად საფეხურეობრივი მეტასტაზირებაა დამახასიათებელი: ჯერ რეგიონულ ლიმფურ კვანძებში, ხოლო შემდგომ ეტაპებზე არარეგიონულ ლიმფურ კვანძებსა და შორეულ ორგანოებში. რეგიონული ლიმფური კვანძები რეტროპერიტონულ სივრცეში, ანუ მუცლის ღრუს უკან, მაგისტრალური სისხლძარღვების (მუცლის აორტა, ქვემო ღრუ ვენა) მიმდებარედაა განლაგებული, ხოლო შორეული მეტასტაზირების ძირითადი ადგილი ფილტვებია.

დაავადების ყველაზე ადრეულ სიმპტომს სათესლე ჯირკვალში მკვრივი, უმტკივნეულო კვანძის გაჩენა წარმოადგენს. სიმსივნის თანდათანობით ზრდას და მასთან ერთად სათესლე ჯირკვლის ზომაში მატებას შეიძლება სიმძიმის შეგრძნება და ყრუ ტკივილიც დაერთოს. იმის გამო, რომ სათესლე ჯირკვლის კიბოს საწყის ეტაპზე მკვეთრი ჩივილები არ ახასიათებს, საკმაოდ ხშირია შემთხვევები, როცა პაციენტი ექიმს დაგვიანებით მიმართავს. დაავადება კი, როგორც უკვე აღინიშნა, მაღალი ავთვისებიანობით ხასიათდება და მკურნალობის დაყოვნება მეტასტაზირების შანსს მკვეთრად ზრდის. სწორედ ამიტომ, დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსახლეობის ინფორმირებულობას, რათა პაციენტმა სათესლე ჯირკვალში რაიმე წარმონაქმნის აღმოჩენის შემთხვევაში, დროულად მიმართოს კლინიკას.

პაციენტს დიაგნოსტიკა რადიოლოგიური (ექოსკოპია, კომპიუტერული ტომოგრაფია) და ლაბორატორიული მეთოდებით უტარდება. სათესლე ჯირკვლის ექოსკოპიით შესაძლებელია პირველადი სიმსივნის ზედმიწევნით მაღალი სიზუსტით დიაგნოსტირება. ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა ამოცნობილ იქნას ისეთი მცირე ზომის სიმსივნური წარმონაქმნები, რომელთა გასინჯვა პალპატორულად ვერ ხერხდება.

სათესლე ჯირკვლის სიმსივნის დიაგნოზის დადგენის შემდეგ, აუცილებელია დაავადების განვრცობის ყველაზე ხშირი რეგიონების, რეტროპერიტონული სივრცისა და ფილტვების გამოკვლევა. მეტასტაზების ვიზუალიზაციის საუკეთესო მეთოდს კომპიუტერული ტომოგრაფია წარმოადგენს. აღსანიშნავია, რომ კვლევის რადიოლოგიური მეთოდებით მიკრომეტასტაზების ამოცნობა ვერ ხერხდება.

კვლევის ლაბორატორიული მეთოდებიდან განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სათესლე ჯირკვლის სიმსივნის მარკერების (ალფა-ფეტოპროტეინი, ადამიანის ქორიონული გონადოტროპინი, ლაქტატდეჰიდროგენაზა) განსაზღვრავს. ეს უკანასკნელნი წარმოადგენენ ნივთიერებებს, რომელთაც სიმსივნური ქსოვილი წარმოქმნის და რომელთა მომატებული კონცენტრაცია სისხლში ონკოლოგიური დაავადების არსებობაზე მიუთითებს. სისხლში მარკერთა დონე სიმსივნის განვრცობის პროპორციულია და შესაბამისად, მას პროგნოზული მნიშვნელობაც გააჩნია.

სათესლე ჯირკვლის სიმსივნის მკურნალობის პირველ ეტაპს წარმოადგენს ოპერაციული ჩარევა - სათესლე ჯირკვლის ამოკვეთა საზარდულის მიდგომით ანუ ინგვინალური ორქიექტომია. საზარდულის განაკვეთის გზით სათესლე ჯირკვალთან ერთად სათესლე ბაგირაკიც სრულად ამოიკვეთება. ამგვარი რადიკალიზმი აუცილებელია, ვინაიდან სათესლე ბაგირაკში შეიძლება სიმსივნის ინვაზიას ჰქონდეს ადგილი.

დაავადების მართვის შემდგომი და ძირითადი ეტაპია მეტასტაზების მკურნალობა. იმ შემთხვევაში, თუ მეტასტაზების არსებობა რადიოლოგიურად დადასტურებულია, ნაჩვენებია ჩატარდეს ქიმიოთერაპიის 3 ან 4 კურსი. ზოგჯერ, სემინომის შემთხვევაში, თუ მეტასტაზური დაზიანება მასშტაბური არ არის, შესაძლებელია მკურნალობის მეთოდად სხივური თერაპია იქნას არჩეული.

ქიმიოთერაპიის შედეგად სიმსივნური უჯრედები განიცდის კვდომას, რაც საბოლოოდ მეტასტაზთა ზომაში შემცირებას ან ზოგჯერ სრულ ალაგებას განაპირობებს. მკურნალობის ეფექტის შესაფასებლად, ქიმიოთერაპიის დასრულების შემდეგ, პაციენტს განმეორებით უტარდება კომპიუტერული ტომოგრაფია და სიმსივნური მარკერების განსაზღვრა. მარკერთა ნორმალიზაციისა და რადიოლოგიურად მეტასტაზთა სრული ალაგების შემთხვევაში, მკურნალობა სრულდება და პაციენტი გადადის მეთვალყურეობის რეჟიმში. იმ შემთხვევაში, როცა მარკერთა ნორმალიზაციასთან ერთად არ ხდება მეტასტაზთა სრული ალაგება და კომპიუტერული ტომოგრაფიით რეტროპერიტონულ სივრცეში ადგილი აქვს ნარჩენი ქსოვილის არსებობას, ხშირად (განსაკუთრებით არასემინომების დროს) ნაჩვენებია - აღნიშნული ქსოვილი ამოიკვეთოს ანუ გაკეთდეს ქიმიოთერაპიის შემდგომი რეტროპერიტონული ლიმფადენექტომია.

ქიმიოთერაპიის შედეგად სიმსივნური მარკერების კონცენტრაციის კლება და ნორმალიზაცია თუ არ ხდება, ეს როგორც წესი წარუმატებელი მკურნალობის მაჩვენებელია და პროგნოზიც ამ დროს ხშირად არაკეთილსაიმედოა.

ყურადსაღებია ისეთი შემთხვევები, როდესაც მეტასტაზების არსებობა კვლევებით (მარკერები, კომპიუტერული ტომოგრაფია) არ ვლინდება. ამ დროს, სემინომათა 20%-სა და არასემინომათა 30%-ში ადგილი აქვს ფარული, მიკროსკოპული მეტასტაზების არსებობას. ამიტომაც, ასეთ შემთხვევებში ხშირად ატარებენ პროფილაქტიკურ, შედარებით ნაკლები ინტენსივობის ქიმიოთერაპიას მიკრომეტასტაზთა ლიკვიდაციის მიზნით. ზოგ შემთხვევაში შესაძლებელია დაავადების მართვა შემოიფარგლოს მკაცრი მეთვალყურეობით.

მკურნალობის შემდგომ, სათესლე ჯირკვლის კიბოს მქონე ყველა პაციენტი საჭიროებს მეთვალყურეობას. ამაში იგულისხმება დიაგნოსტიკური კვლევების პერიოდულად წარმოება დაავადების შესაძლო რეციდივირების დროული აღმოჩენის მიზნით. ავადმყოფებს კვლევები დადგენილი განრიგით ხანგრძლივი დროის განმავლობაში უტარდებათ. ვინაიდან განკურნების შესაძლებლობა რეციდივის განვითარებას შემდგომაც არსებობს, პაციენტთა ყოფნას მკაცრი მეთვალყურეობის ქვეშ უდიდესი მნიშვნელობა გააჩნია.

ონკოლოგიურ დაავადებებს შორის სათესლე ჯირკვლის კიბო, განკურნების სიხშირის მიხედვით, ერთ-ერთ პირველ ადგილზეა და ავთვისებიანი სიმსივნის წარმატებული მკურნალობის ერთგვარ ნიმუშს წარმოადგენს. ოთხი ათეული წლის წინ ავადმყოფთა მხოლოდ მცირე ნაწილის გადარჩენა ხერხდებოდა. ბოლო ათწლეულების განმავლობაში აღნიშნული პათოლოგიის დიაგნოსტიკამ და მკურნალობამ უდიდესი პროგრესი განიცადა. უპირველეს ყოვლისა, ეს ეხება მაღალეფექტური ქიმიოთერაპიული სქემების აღმოჩენასა და დანერგვას, რამაც ქირურგიულ მკურნალობასთან ერთად სათესლე ჯირკვლის კიბო აქცია ისეთ უიშვიათეს ავთვისებიან დაავადებად, რომლის განკურნება დღეისთვის უმეტესწილად შესაძლებელია, მათ შორის მეტასტაზირებულ შემთხვევებშიც კი.

ასოს კიბო საკმაოდ იშვიათ ავთვისებიან დაავადებას წარმოადგენს. ევროპასა და აშშ-ში 100000 მამაკაცში 1 შემთხვევაზე ნაკლები გვხვდება. აფრიკის რეგიონებში, აზიისა და სამხრეთ ამერიკის ზოგიერთ ქვეყანაში (ინდოეთი, ბრაზილია) სიხშირე გაცილებით მაღალია. დაავადების სიხშირე ასაკის მატებასთან ერთად იზრდება და პიკს მე-6 ათწლეულში აღწევს. 

ასოს კიბოს განვითარების მნიშვნელოვან რისკ-ფაქტორს წარმოადგენს გენიტალიების ინფიცირება ადამიანის პაპილომა ვირუსით. იმ ქვეყნებში, სადაც აღნიშნული ინფექცია გავრცელებულია, ასოს კიბო უფრო ხშირია. მნიშვნელოვანი რისკ-ფაქტორია აგრეთვე ფიმოზი, ანუ მდგომარეობა, როდესაც ჩუჩის სივიწროვის გამო ამ უკანასკნელის ასოსთავზე გადაწევა ვერ ხერხდება. ფიმოზის დროს, ასოს თავსა და ჩუჩას შორის არსებულ სივრცეში, სრულყოფილი ჰიგიენის დაცვის შეუძლებლობის გამო, საკმაოდ ხშირია ქრონიკული ინფექცია, რაც თავისთავად სიმსივნის განვითარების განმაპირობებელ ფაქტორს წარმოადგენს. ქვეყნებში, სადაც გავრცელებულია წინდაცვეთის რიტუალი, ასოს კიბოს სიხშირე უკიდურესად დაბალია.  

ასოს კიბოს განკურნება შესაძლებელია შემთხვევათა 80%-ზე მეტში, თუ დიაგნოზი ადრეულ ეტაპზე იქნება დასმული. სამწუხაროდ ხშირად ასე არ ხდება, ასოს კიბოს დროული მიმართვიანობა ექიმთან, სხვა ონკოლოგიურ დაავადებებთან შედარებით, დაბალია. მიუხედავად იმისა, რომ ასო ყოველდღიურად ვიზუალიზებადი და პალპირებადი ორგანოა, დაავადებულთა 15-50% გამოვლინებიდან მხოლოდ 1 წლის შემდგომ მიმართავს კლინიკას. აღნიშნულის მიზეზია სირცხვილი, საკუთარი თავისადმი უყურადღებობა ან შიში ოპერაციული მკურნალობისა, რომელიც ხშირ შემთხვევაში მამაკაცის ფიზიკურ დამახინჯებას და ფსიქოლოგიურ რტამვირებას განაპირობებს. ეს უკანასკნელი იმდენად ძლიერია, რომ პაციენტმა, მიუხედავად დაავადების არსის გააზრებისა, ზოგჯერ შეიძლება უარყოს შეთავაზებული ქირურგიული ჩარევა და გარკვეული დროის განმავლობაში სხვადასხვა მალამოებით მკურნალობა არჩიოს.

ასოს კიბო უმეტესწილად ასოს თავის და/ან ჩუჩის შიდა ზედაპირზე ვითარდება. სიმსივნის განვითარება ასოს სხეულის არეში იშვიათია. ასოს კიბოს ზოგჯერ წინ უძღვის კიბოს წინა დაავადებები: ასოს კონდილომატოზი (განპირობებული ადამიანის პაპილომა ვირუსული ინფექციით), ასოს ლეიკოპლაკია, მაოპლიტირებელი ბალანიტი და სხვა. ასოს კიბოს დიაგნოზი თუნდაც ვიზუალურად აშკარა იყოს, აუცილებელია იგი ბიოფსიითა და მორფოლოგიური კვლევით იქნას დადასტურებული.

ასოს კიბოს მართვაში უნდა გამოიყოს ორი ძირითადი მიმართულება: მკურნალობა პირველადი სიმსივნის და მეტასტაზების (ან მეტასტაზირების სავარაუდო რეგიონის) მიმართ.

პირველადი სიმსივნის მკურნალობა გულისხმობს სიმსივნის სრულად მოცილებას ჯანსაღი ქსოვილების ფარგლებში. აღნიშნული ხორციელდება ძირითადად ოპერაციული ჩარევის გზით, რომლის დროსაც არის მცდელობა ასოს მაქსიმალური დაზოგვისა, ისე რომ არ დაირღვეს ონკოლოგიური რადიკალიზმის წესი. თუ ასოს თავზე მდებარე სიმსივნე მცირე ზომისაა, შესაძლებელია მოხერხდეს მისი ამოკვეთა ორგანოს პრაქტიკულად სრულად შენარჩუნებით ან ოპერაციის მასშტაბი შემოიფარგლოს მხოლოდ ასოს თავის მოკვეთით. შედარებით დიდი ზომის სიმსივნის არსებობის დროს, როდესაც სიმსივნეს უჭირავს ასოს თავი მთლიანად ან სცდება მას, საჭიროა ასოს გადაკვეთა სიმსივნიდან შედარებით მოშორებით, საღი ქსოვილების ფარგლებში ანუ სრულდება ასოს ნაწილობრივი მოკვეთა. ამ დროს ასოს დარჩენილი ნაწილი უზრუნველყოფს შარდვის აქტის ბუნებრივ, დგომით პოზაში განხორციელებას. თუ სიმსივნე დიდია და ასოს მთლიანად მოიცავს, საჭიროა ასოს სრულად ამოკვეთა მისი არავიზუალიზირებადი, სიღრმეში არსებული (ე.წ. ასოს ფესვი და ფეხები) ნაწილიანად. ასეთ დროს, შარდსადენის გამოტანა ხდება შორისის არეში, რის შემდგომაც პაციენტს შარდვა უხდება ჩამჯდარ პოზაში.

პირველადი სიმსივნის ქირურგიული გზით მოცილება მკურნალობის მაღალეფექტური მეთოდია და ხშირად განაპირობებს პაციენტის განკურნებას. ამის მიზეზია ის, რომ ასოს კიბოს მეტასტაზირება მოგვიანებით ახასიათებს და შესაბამისა, დაავადება ხშირად მხოლოდ ლოკალურია.

რაც შეეხება დაავადების მეტასტაზირებას, მისი უპირველესი რეგიონი საზარდულის მიმდებარე ლიმფური კვანძებია. თავიდან,როდესაც მეტასტაზური დაზიანება მიკროსკოპულია, იგი კლინიკურად არ ვლინდება. მეტასტაზური უჯრედების მატებასთან ერთად ლიმფური კვანძების გასინჯვა შესაძლებელი ხდება პალპაციის საშუალებით, ხოლო შემდეგ ისინი შესამჩნევი ხდება ვიზუალურადაც. საზარდულის შემდგომ მეტასტაზების განვრცობის რეგიონს მცირე მენჯის ლიმფური კვანძები წარმოადგენს. ბოლო ეტაპზე კი დაავადების განვითარებას სისტემური ხასიათი აქვს - მეტასტაზები შორეულ ორგანოებში ვითარდება.მცირე მენჯის ლიმფურ კვანძებსა და შორეულ ორგანოებში მეტასტაზების არსებობის დასადგენად კომპიუტერული ტომოგრაფია გამოიყენება.

რეგიონულ ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზირებული დაავადების მკურნალობის მთავარი მეთოდი კვლავ ქირურგიულია. ამის მიზეზია ის, რომ :

1. მკურნალობის სხვა მეთოდები (ქიმიოთერაპია და მით უმეტეს სხივური თერაპია) ასოს კიბოს დროს მაღალეფექტური არ არის;

2. დაავადების რეგიონულ ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზირების შემდგომ შორეული მეტასტაზირება საკმაოდ გვიან ვითარდება,  ე.ი. თუ დაავადება ლიმფურ კვანძებს არ სცდება, შესაძლებელია ოპერაციული ჩარევის (ლიმფური კვანძების ამოკვეთა ანუ ლიმფადენექტომია) შედეგად პაციენტი განიკურნოს.

დაავადების შორეულ ორგანოებში მეტასტაზირების შემთხვევაში ნაჩვენებია ქიმიოთერაპიული მკურნალობა, თუმცა პროგნოზი არაკეთილსაიმედოა.

პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია, ქვედა საშარდე გზების სიპმტომები.

პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია წარმოადგენს ქვედა საშარდე გზების სიმპტომების ძირითად მიზეზს. ყოველ მეორე მამაკაცს 50 წლის ზემოთ აღენიშნება პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია. ეს მაჩვენებელი მატულობს ასაკთან ერთად - 90% - ში 80 წლისათვის. კლინიკურად ყოველი მესამე მამაკაცი 60 წლისათვის აღნიშნავს სხვა და სხვა ხარისხის ქვედა საშარდე გვების სიმპტომებს, ხოლო 70 წლის ზემოთ 45% - ში ვლინდება პრობლემები.

კლინიკური ჩივილები - გაძნელებული მოშარდვის აქტი, შარდის ნაკადის შემცირება, წყვეტილი შარდვა, შარდის ბუშტის არასრულად დაცლის შეგრძნება, გახშირებული შარდვა, პერიოდულად მოშარდვაზე ბრძანებითი მოთხოვნა.

დიაგნოსტიკა - მოშარდვის დღიური, საშარდე გზების ულტრაბგერით გამოკვლევა, პროსტატის ტრანსრექტალური ულტრაბგერითი გამოკვლევა, უროფლოუმეტრია და ნარჩენი შარდის განსაზღვრა, შარდის საერთო ანალიზი, პროსტატსპეციფიური ანტიგენი (PSA), პროსტატის გამოკვლევა თითით უკანა ტანიდან.

მკურნალობა: მედიკამენტოზური - ალფა ბლოკერები - პრეპარატები, რაც განაპირობებს მოშარდვის გაადვილებას შარდის ბუშტის ყელის და პროსტატის გლუვი კუნთების მოდუნების ხარჯზე. მეორე პრეპარატების ჯგუფს მიეკუთვნება 5 ალფა რედუქტაზას ინჰიბიტორები, რომელთა მეშვეობით შესაძლებელია პროსტატის ზომების შემცირება (მკურნალობის ეფექტი ვლინდება მინიმუმ 6 თვის შემდეგ).

ოპერაციული მკურნალობის ძირითად მეთოდს მიეკუთვნება პროსტატის თრანსურეთრალური რეზექცია.

შარდის შეუკავებლობის რამოდენიმე ფორმა არსებობს. ქალებში ორი ძირითადი ფორმაა: 

1. შარდის უნებლიე ღვრა დაძაბვის დროს - დახველების, დაცემინების, სიცილის, სიარულის, სიმძიმის აწევის დროს; 

2. შარდის დაღვრა მოშარდვაზე ბრძანებითი სურვილის გაჩენის შემდეგ - ჰიპერაქტიული შარდის ბუშტი.

ყოველი მე-10 ქალი საჭიროებს ოპერაციულ მკურნალობას შარდის შეუკავებლობის გამო. მინი-ოპერაციის მიზანი არის მოდუნებული იოგების ჩანაცვლება, რამეთუ მოხდეს შარდის შეკავების უნარის აღდგენა. ოპერაციის მეორე დღეს ქალბატონი ეწერება კლინიკიდან. მკურნალობის მაღალ ეფექტურობამ განაპირობა მილიონობით ქალის განკურნება მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. 

ჰიპერაქტიული შარდის ბუშტის სამკურნალოდ მოწოდებულია პრეპარატები, რომელთა მეშვეობით შესაძლებელი ხდება მოშარდვაზე ბრძანებითი სურვილის გადავადება. თუ აღნიშნული პრეპარატები უშედეგოა, ნაჩვენებია შარდის ბუშტის კედელში ბოტულინის ტოქსინის (მაგ. "ბოტოქსის") შეყვანა.

მამაკაცებში შარდის შეუკავებლობის განვითარება შესაძლებელია რადიკალური პროსტატექტომიის შემდეგ. კონსერვატიული მკურნალობის უშედეგობის შემთხვევაში ნაჩვენებია ხელოვნური სფინქტერის ინპლანტაცია.

უშვილო არის წყვილი 1 წელი თანაცხოვრების შემდეგ. უშვილობა ვლინდება ყოველ მერვე წყვილში. 50% - ში უშვილობის მიზეზს წარმოადგენს მამაკაცის ფაქტორი: თანდაყოლილი ანომალიები, უროგენიტალური ტრაქტის ინფექციები, ჰორმონალური და გენეტიკური დარღვევები, სათესლე პარკში ტემპერატურის მატება - ვარიკოცელე. 30 – 40% უშვილობის მიმეზი უცნობი რჩება (იდიოპათიური უშვილობა).

დიაგნოსტიკა - სპერმოგრამმა (სპერმაში თავისუფალი რადიკალების რაოდენობის და სპერმატოზოიდების დნმ ფრაგმენტაციის ინდექსის განსაზღვრა სასურველია), სათესლე ჯირკვლების ულტრაბგერითი გამოკვლევა, ჩვენების თანახმად სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციების დადგენა და ჰორმონალური კვლევები.

ვარიკოცელე გვხვდება მამაკაცების პოპულაციაში 12% -ში, ხოლო 25 % - ში მას თან ერთვის სპერმის ხარისხის გაუარესება.

ვარიკოცელეს ოპერაციული მკურნალობის ჩვენებას წარმოადგენს კლინიკურად დადასტურებული ვარიკოცელე, დარღვევები სპერმაში, უშვილობა 1 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში. ოპერაციული მკურნალობის “ოქროს სტანდარტათ” ითვლება მიმგომა საზარდულის არხის გარეთა ხვრელის მიდამოში გამადიდებელი საშუალებების და ინტრაოპერაციული დოპლერის გამოყენებით.

აზოოსპერმია - სპერმატოზოიდების არარსებობა სპერმაში. არაობსტრუქციული აზოოსპერმიის მართვის მეთოდს წარმოადგენს სათესლე ჯირკვლების ბიოფსია TESA და მოძიებული სპერმატოზოიდების გამოყენება ICSI გზით. 

1. 1.    სტატისტიკა 

• დღემდე, უროლოგიის ეროვნულ ცენტრში ჩატარებულია 126 თირკმლის ტრანსპლანტაცია (მათ შორის, 1 რესპუბლიკურ საავადმყოფოში)

-      მათგან 23 (18.2%) იყო ბავშვი

-      საშუალო ასაკი: 39±6 წელი (13-59წ.)

-      42% - მამაკაცი, 58% - ქალი

-      85.4% შემთხვევაში დონორი იყო მშობელი (უხშირესად დედა)

-      ოპერაციის (ორივე ერთად) საშუალო ხანგრძლივობაა 4 საათი.

-      პოსტოპერაციული მეთვალყურეობის საშუალო ვადაა 6.9 წელი (1 თვე - 15 წელი)

-      გარდაიცვალა 1 დონორი (0.8%). გარდაცვალების მიზეზი იყო შარდის ბუშტის სიმსივნე (არა თირკმლის პათოლოგია)

-      არცერთი დონორი არ არის დიალიზზე!

-      ცოცხალია 115 რეციპიენტი (91.2%)

-      11-დან 5 (45%) რეციპიენტი გარდაიცვალა მოფუნქციე ტრანსპლანტანტით

-      ტრანსპლანტაციასთან დაკავშირებული პერიოპერაციული გართულებებით გარდაიცვალა მხოლოდ 6 (5%) რეციპიენტი

-      დიალიზზე არ იმყოფება რეციპიენტის 80.5%

-      პაციენტების 1 და 5 წლის სიკვდილიანობის მაჩვენებელია: 5.9% და 9.3%, შესაბამისად.

-      დიალიზზე დაბრუნების 1, 5 და 7 წლის მაჩვნებელია: 5%, 14% და 19.5%, შესაბამისად.

• ჩვენს კილინკაში ნაწარმოებია XXX სადიალიზო არტერიო-ვენური ფისტულის ფორმირების ოპერაცია. ამაში შედის ნატიური არტერიო-ვენური ფისტულების ფორმირება ზედა და ქვედა კიდურების ზედაპირულ და ღრმა ვენებზე და სადიალიზო სისხლძარღვოვანი პროთეზის იმპლანტაცია.

-     ჩვენს მიერ წარმოებული ფისტულების 1 წლის ფუნქციონირების მაჩვენებელია 82%

-    1 წლის მანძილზე ფისტულის მომწიფების მაჩვენებელია 93%

1. 2.    დიაგნოსტიკა 

სისხლის ჯგუფობრივი ABO შეუთავსებლობა დონორის ქსოვილოვანი ანტიგენების საწინააღმდეგო ანტისხეულების გააქტივებას იწვევს, რის გამოც ტრანსპლანტაცია, სტანდარტულად, სისხლის ჯგუფით შეთავსებულ დონორ-რეციპიენტის წყვილებს შორის ტარდება.

ჯვარედინი რეაქციის კვლევის მიზანია, რეციპიენტის ორგანიზმში, კონკრეტული დონორის ანტიგენებისადმი სპეციფიური ანტისხეულების არსებობის დადგენა. ასეთი ანტისხეულების არსებობის შემთხვევაში, ტრანსპლანტატში სისხლის მიმოქცევის აღდგენიდან ძალიან სწრაფად, ვითარდება ტრანსპლანტატის ე.წ. ზემწვავე მოცილების რეაქცია და ტრანსპლანტატის შეუქცევადი დაზიანება. მსგავსი ანტისხეულების აღმოჩენის შემთხვევაში, ტრანსპლანტაცია არ კეთდება.

დონორ-რეციიპიენტის წინასაოპერაციო გამოკვლევა. თირკმლის ცოცხალი დონორის გამოკვლევა ეტაპობრივი პროცესია. იგი მოიცავს დონორის სელექციას და მის გამოკვლევას ჯერ არაინვაზიური, შემდეგ კი ინვაზიური მეთოდებით. პოტენციური დონორის გამოკვლევის სქემა მოყვანილია ცხრილ 1-ში.

თირკმლის დონაციის უკუჩვენებებია:

-      ასაკი <18წ ან > 65-70 წ;

-      არტერიული ჰიპერტენზია (არტერიული წნევა >140/90 მმ. ვცხ. სვ. ან თუ პაციენტი იმყოფება ჰიპონეზიურ მედიკამენტოზურ თერაპიაზე);

-     შაქრიანი დიაბეტი;

-     პროტეინურია (>300მგ/24 საათში);

-     დაბალი გლომერულური ფილტრაციის სიჩქარე (<75 მლ/წთ);

-     შარდ-კენჭოვანი დაავადება;

-     მიკროსკოპული ჰემატურია;

-     გადატანილი თრომბოზი ან თრომბოემბოლია;

-     მძიმე თანხმლები პათოლოგიები (ღვიძლის, გულ-სისხლძარღვთა, სასუნთქი სისტემებისა და ონკოლოგიური დაავადებები);

-     თირკმლის ანომალიები (მაგ. 3 ან მეტი თირკმლის არტერია);

-    სიმსუქნე;

-     ფსიქიატრიული დაავადებები.

ცოცხალი დონორის შერჩევისას უპირატესობა მონოზიგოტურ ტყუპ და-ძმას ან იმუნოლოგიურად საუკეთესოდ შეთავსებულ ნათესავს ეძლევა. არამონათესავე დონაციის საკითხი განიხილება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ პაციენტს გენეტიკურად მონათესავე დონორი არ ჰყავს.

რეციპიენტის გამოკვლევის სქემა ნაჩვენებია ქვემოთ მოცემულ ცხრილში.

1. 3.    თირკმლის ტრანსპლანტაცია 

დონორ ნეფრექტომიის ძირითადი მიზანია თირკმლის ტრავმისა და თბილი იშემიის მინიმიზირება, რასაც გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ტრანსპლანტატის ფუნქციის შემდგომ აღდგენაში. დონორს უნდა დარჩეს უკეთესი თირკმელი. თუ ორივე თირკმლის ფუნქცია ერთნაირია უპირატესობა მარცხენა თირკმელს ენიჭება მისი უფრო გრძელი და ხშირად უფრო სქელი ვენის გამო. თუ რაიმე მიზეზით მარცხენა თირკმლის აღება უკუნაჩვენებია (მრავლობითი სისხლძარღვები და სხვა), მაშინ ხდება მარჯვენა თირკმლის აღება. დონორ-ნეფრექტომიის ყველაზე გავრცელებული ოპერაციული მიდგომებია: 1) XI-XII ნეკნთაშორისი, 2) წინა ექსტრაპერიტონეალური, 3) ლუმბოტომიური და 4) ლაპაროსკოპიული.

2010 წლიდან, ჩვენს ცენტრში, დონორ  ნეფრექტომიის ოპერაციები წარმოებს, ზირითადად, ლაპაროსკოპიული მიდგომით.

თირკმელი უხშირესად ინერგება ექსტრაპერიტონეალურად, თეძოს ფოსოს არეში მარჯვნივ ან მარცხნივ. 10-12 კგ-ზე მეტი წონის ბავშვებში თირკმლის იმპლანტაციას ატარებენ ექსტრაპერიტონეალურად თეძოს საერთო სისხლძარღვებთან ანასტომოზით (სურათი).

1 – თეძოს საერთო არტერია

2 – თეძოს გაერეთა არტერია

3 – თეძოს შიგნითა არტერია

4 – თეძოს გარეთა ვენა

5 – თირკმლის ვენა

6 – თირკმლის არტერია

7 – შარდსაწვეთი

ტრანსპალნტატის მოცილების რეაქციის დასათრგუნად რეციპიენტს ესაჭიროება იმუნური სისტემის აქტივობის მედიკამენტოზური დათრგუნვა, რასაც იმუნოსუპრესიული თერაპია ეწოდება. თირკმლის გადანერგვის დროს ცოცხალი დონორისაგან, იმუნოსუპრესია იწყება ოპერაციამდე რამდენიმე დღით ადრე.

თირკმლის ტრანსპლანტაციის შედეგები. დონორ-ნეფრექტომია, როგორც წესი, არ იწვევს მავნე ზემოქმედებას დონორის ორგანიზმზე ხანგრძლივ პერსპექტივაშიც კი. მისი გვიანი (40წ.) შედეგები პაციენტთა დიდ რაოდენობაზეა შესწავლილი. დონორთა სისხლში კრეატინინის დონე ნორმის ფარგლებშია როგორც უახლოეს, ისე შორეულ პოსტოპერაციულ პერიოდში. თირკმლების ქრონიკული უკმარისობის განვითარების რისკი დონორებში უფრო დაბალია, ვიდრე ზოგად პოპულაციაში. დონორის სიკვდილი უაღრესად იშვიათია და <0.03% შემთხვევაში შეიძლება მოხდეს.

დღემდე (2015 წლის აპრილი) ალ. წულუკიძის სახ. უროლოგიის ეროვნულ ცენტრში გაკეთებულია 125 თირკმლის ტრანსპლანტაცია, რაც აღემატება საქართველოს სხვა სამედიცინო ცენტრებში ჩატარებულ ამ ოპერაციათა რაოდენობას. თირკმლის ტრანსპლანტაციის ჩვენი შედეგები იდენტურია დასავლეთ ევროპისა და აშშ-ს მონაცემებისა.

ერექციის ხარისხის გაუარესება რაც შეუძლებელს ხდის დამაკმაყოფილებელი სქესობრივი აქტის ჩატარებას.

40 – 70 წლის ასაკში 52% აღენიშნება სხვა და სხვა ხარისხის დარღვევები (Massachusetts Male Aging Study). ცალკე უნდა იქნას განხილული ეაკულაციის დარღვევის ერთ-ერთი ფორმა - ნაადრევი ეაკულაცია.

ერექტილური დისფუნქცია, როგორც მეტაბოლური სინდრომის ერთ-ერთი გამოვლინება, თან ერთვის გულსისხლძარხვთა პრობლემებს და ჰორმონალურ დარღვევებს (ჰიპოგონადიზმი, ჰიპერპროლაქტინემია). ასევე შესაძლებელია კავშირი სტრესთან, შფოთვასთან, დეპრესიასთან. ხშირად ერექტილური დისფუნქცია ვითარდება რადიკალური პროსტატექტომიის შემდეგ.

დიაგნოსტიკა: IIEF კითხვარი (ერექტილური ფუნქციის საერთაშორისო ინდექსი), ასოს სისხლძარღვთა დოპლეროგრაფია, ლიპიდური სპექტრისა და ჰორმონების გამოკვლევა. 

მკურნალობა: პირველი რიგის მკურნალობას მიეკუთვნება ფოსფოდიესტერაზა 5 ინჰიბიტორი. ჰიპოგონადიზმის შემთხვევაში აუცილებელია ტესტოსტერონის დონის კორექცია. მეორე რიგირს მკურნალობას მიეკუთვნება პაციენტის მიერ ინტრაკავერნოზული (ასოს ყვიმოვან სხეულში) ინექციები ოფიციალურად დაშვნებული პრეპარატების გამოყენებით (შესაბამისი ინსტრუქტაჟის შემდეგ). მესამე რიგის მკურნალობას წარმოადგენს ასოს პროტეზირება.

ნაადრევი ეაკულაციის მართვა ხდება სპეციალური ტიპის (სეროტონინის უკუმიტაცების ინჰიბიტორები) პრეპარატებით.

კონკრემენტის სახეები

• კალციუმის ოქსალატები 
• კალციუმის ფოსფატები 
• შარდმჟავა კენჭები 
• ამონიუმ ურატები 
• სტრუვიტები (და ინფექციური კენჭები) 
• ცისტინები 
• ქსანტინები 
• წამლისმიერი კენჭები 
• გაურკვეველი შემადგენლობის კენჭები 

 კენჭების რეციდივირების მაღალი რისკ ჯგუფი:

• შარდმჟავა კენჭების მქონე პაციენტები;
• სტრუვიტული და ინფექციური კენჭების მქონე პაციენტები;
• ორგანიზმში კალციუმის ცვლის დარღვევასთან დაკავშირებული დაავადებების მქონე პაციენტები;
• ცისტინური კენჭების მქონე პაციეტები;
• სისხლსა და შარდში სხვადასხვა პარამეტრების სპეციფიური დარღვევების მქონე პაციენტები.

 სპეციფიური მეტაბოლური შეფასებისთვის საჭიროა:

• ორჯერადად (პირველ და მეორე დღეს) 24 საათის განმავლობაში შარდის შეგროვება;
• საჭიროა ახალგამოყოფილ შარდში pH-ის განსაზღვრა მინიმუმ 4-ჯერ.

პირველადი მეტაბოლური შეფასება უნდა ჩატარდეს კენჭის არარსებობის პირობებში ან კენჭის გამოძევებიდან, მოცილებიდან არაუახლოეს 20 დღისა.

პაციენტებს, რომლებსაც უტარდებათ კენჭების რეციდივირების საწინააღმდეგო პროფილაქტიკური და მედიკამენტოზური მკურნალობა, პირველი 24 საათიანი შარდის ანალიზი უნდა გაუკეთდეთ მედიკამენტოზური მკურნალობის დაწყებიდან 8-12 კვირის შემდეგ. პარამეტრების ნორმალიზების შემდეგ, 24 საათიანი შარდის ანალიზი საკმარისი ჩატარდეს წელიწადში ერთხელ.

სისხლსა და შარდში ისაზღვრება სხვადასხვა სპეციფიური ლაბორატორიული მაჩვენებლები: კრეატინინი, ნატრიუმი, კალიუმი, კალციუმი, შარდმჟავა, ქლორიდი, ფოსფატი, pH, ოქსალატი, მაგნიუმი, ციტრატი. აღნიშნული მაჩვენებლების მიხედვით ინიშნება სხვადასხვა სახის მედიკამენტოზური მკურნალობა, როგორებიცაა: ტუტე ციტრატი, ჰიდროქლორთიაზიდი, ალოპურინოლი,  L მეთიონინი, ნატრიუმის ბიკარბონატი და ა.შ. პაციენტებმა, რომლებიც ღებულობენ შარდის დამატუტიანებელ პრეპარატებს, აუცილებელია იცოდნენ შარდის pH-ის კონტროლი.

შარდკენჭოვანი დაავადების მქონე პაციენტებს უტარდებათ ასევე ზოგადი პროფილაქტიკური ღონისძიებები, როგორებიცაა:

ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ შარდკენჭოვანი დაავადების კონდერვატიული მკურნალობისთვის, რეკომენდებულია სითხისა და საკვების მიღებასთან დაკავშირებული ზოგადი წესების დაცვა და მედიკამენტოზური მკურნალობა. ძალიან მნიშვნელოვანია დიურეზის გაზრდა, შარდის დღიური რაოდენობა არ უნდა იყოს 3 ლიტრზე ნაკლები.

ვარიკოცელე წარმოადგენს სათესლე ჯირკვლის ვენების ვარიკოზულ გაგანიერებას. ასეთ დროს, აღნიშნული ვენები სათესლე ჯირკვლის მიმდებარედ, სათესლე პარკში ე.წ. „მტევნისებრი“ ვენური წნულის სახით არის წარმოდგენილი.

ვარიკოცელე საკმაოდ ხშირი პათოლოგიაა და მამაკაცთა 10-15%-ში გვხვდება. იგი  90%-ში მარცხენამხრივია, 10%-ში კი ორმხრივი. დაავადების უპირატესად მარცხნივ განვითარება სათესლე ჯირკვლის ვენების ასიმეტრიული ანატომიითაა განპირობებული.

ვარიკოცელე ბავშვთა ასაკში იშვიათად ვლინდება, მას ნელი განვითარება ახასიათებს და თავს ძირითადად სქესობრივი მომწიფების შემდგომ იჩენს. დაავადება ძირითადად უსიმპტომოდ მიმდინარეობს. ზოგჯერ მას თან ახლავს სათესლე ჯირკვლის არეში სიმძიმისა და ყრუ ტკივილის შეგრძნება, რაც ხშირ შემთხვევაში მსუბუქდება ან ქრება წოლით მდგომარეობაში გადასვლისას. დაავადებული სათესლე ჯირკვალი შეიძლება მეორეს ზომაში ჩამორჩებოდეს ვენური შეგუბებით განპირობებული ატროფიული ცვლილებების გამო.

ვარიკოცელეს შეფასება დგომით პოზიციაში ხდება. სათესლე პარკის არეში, ვიზუალურად გამოხატული კანქვეშა ვენური წნული მაღალი, ანუ III ხარისხის ვარიკოცელეს დიაგნოზს ადასტურებს. ასეთ შემთხვევებში, ზოგჯერ სათესლე პარკი ასიმეტრიულია - გაგანიერებული ვენური წნულის არსებობა დაავადების მხარეს (უხშირესად მარცხნივ) მის ჩამოგრძელება-ჩამოწელვას განაპირობებს. II ხარისხის ვარიკოცელეს დროს, გაგანიერებული ვენური წნული დათვალიერებით ძნელად ამოიცნობა, თუმცა პალპაციით გასინჯვადია. რაც შეეხება I ხარისხის ვარიკოცელეს, მისი გასინჯვა მხოლოდ გაჭინთვის, მუცლის შიდა წნევის გაზრდის ფონზეა შესაძლებელი. მიუხედავად იმისა, რომ ვარიკოცელე ჩვეულებრივ ვიზუალური შეფასებით და პალპაციით ამოიცნობა, დიაგნოზის დადასტურება საჭიროა ექო-დოპლეროგრაფიული კვლევითაც.

ცნობილია, რომ ვარიკოცელე სპერმატოგენეზზე (სპერმის წარმოქმნა) დამთრგუნველად მოქმედებს. აღნიშნული მოვლენის ასახსნელად მრავალი თეორიაა მოწოდებული: სპერმატოგენეზის დათრგუნვა ვენური შეგუბების შედეგად განვითარებული მაღალი ტემპერატურის გამო, სათესლე ჯირკვლის ქსოვილის ჟანგბადით გაღარიბება ვენური სისხლის სიჭარბის გამო და სხვა. დარღვევები ხშირ შემთხვევაში უმნიშვნელოა, რის გამოც ვარიკოცელეს მქონე მამაკაცთა დიდი ნაწილი უნაყოფობას არ უჩივის.

ვარიკოცელეს მკურნალობა ქირურგიულია. ოპერაცია ნაჩვენებია ისეთ შემთხვევებში, როდესაც დაავადება სიმპტომურია, ანუ გამოხატულია ტკივილის ფენომენი, ან თუ სპერმის ანალიზი სპერმატოგენეზის დათრგუნვაზე მიუთითებს. ბავშვებში, სპერმოგრამის დაქვეითებული მაჩვენებლების ნაცვლად ოპერაციის ჩვენებას სათესლე ჯირკვლის ზრდაში ჩამორჩენა წარმოადგენს. ოპერაციის შედეგად სპერმოგრამის მაჩვენებლების გაუმჯობესება შემთხვევათა 70%-ში აღინიშნება, ხოლო ბავშვებსა და მოზარდებში ხშირია ზრდაში ჩამორჩენილი სათესლე ჯირკვლის მოცულობაში მატება.

ვარიკოცელეს ქირურგიული მკურნალობის არსს წარმოადგენს სათესლე ჯირკვლის ვენების გადაკვანძვა და გადაკვეთა, რათა აღიკვეთოს სისხლის უკუნაკადი და მოიხსნას ვენური შეგუბება სათესლე ჯირკვალში. ამ მიზნით, ათწლეულების განმავლობაში მოწოდებულ იქნა სხვადასხვა ოპერაციული ჩარევა, რომლებიც ტარდებოდა როგორც ღია წესით, ასევე ინტერვენციულ-რადიოლოგიური და პარასკოპიული მეთოდებით.

დღეისათვის, ვარიკოცელეს მკურნალობის ყველაზე თანამედროვე მეთოდს წარმოადგენს საზარდულის ქვედა კუთხეში ანუ „სუბინგვინალური“ მიდგომით წარმოებული ოპერაცია, საოპერაციო ველის ოპტიკური (მიკროსკოპული) მაგნიფიკაციითა და ოპერაციის დროს სისხლძარღვების დოპლეროგრაფიული კონტროლით. ასეთ დროს, შესაძლებელი ხდება ამოცნობილ იქნას და შენარჩუნდეს სათესლე ჯირკვლის არტერიები და ლიმფური სადინარები, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია სათესლე ჯირკვლის ნორმალური ფუნქციონირებისა და სპერმატოგენეზის გაუმჯობესებისთვის. შესაბამისად, აღნიშნულ ოპერაციას, მკურნალობის სხვადასხვა მეთოდებთან შედარებით, გააჩნია ყველაზე მაღალი ეფექტურობა და ნაკლები გართულებები (დაავადების რეციდივირება და სხვა). ამავე დროს, მცირე და დამზოგველი განაკვეთი განაპირობებს სწრაფ რეაბილიტაციას - პაციენტის სტაციონარში დაყოვნება მხოლოდ ერთი დღეა!

შარდკენჭოვანი დაავადების მცირეინვაზიური მკურნალობის მეთოდები

თირკმლის კენჭები წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც შარდში ხდება მინერალებისა და მჟავა მარილების კრისტალიზაცია(დალექვა).  კენჭების უმეტესობა გამოიყოფა ორგანიზმიდან მოშარდვის დროს, თუმცა ზოგჯერ შეიძლება მოხდეს მათი ზრდა  და ჩაჭედვა შარდსაწვეთში, რაც იწვევს შარდის ნორმალური დინების დარღვევას და შესაბამისი სიმპტომების განვითარებას. თირკმელში წარმოქმნილი კენჭი შეიძლება იყოს საკმაოდ დიდი იმისათვის, რომ მოხდეს მისი ადილიდან დაძვრა და სპონტანური გამოყოფა.

კენჭები საკმაოდ ხშირია:

• ყოველი ათი ადამიანიდან ერთს აუცილებლად განუვითარდება თირკმლის კენჭი ცხოვრების გარკვეულ ეტაპზე.
• ყოველ ადამიანს კენჭის განვითარების 5-10%-იანი რისკი აქვს.
• მამაკაცებში კენჭები 3-ჯერ უფრო ხშირად წარმოიქმნება, ვიდრე ქლებში. თუმცა ეს შეფარდება თანდათან მცირდება, სავარაუდოდ ცხოვრების წესისა და კვების რეჟიმის ცვლილების გამო.
• კენჭი უდიდესი სიხშირით წარმოიქმნება 30-50 წლის ასაკში.
• კენჭის ერთხელ წარმოქმნის შემთხვევაში, ხშირია მისი განმეორებითი წარმოქმნა.
• ყოველწლიურად ყოველი 1000 ადამიანიდან 1-2-ს აღენიშნება ძლიერი ტკივილის (თირკმლის ჭვალის) ეპიზოდი.

თირკმლისა და შარსაწვეთის კენჭის არსებობა ხშირად გამოვლინდება ტკივილით. ტკივილის არსებობა/არარსებობა დამოკიდებულია ქვის ზომაზე, ფორმაზე და ასევე საშარდე გზებში მის მდებარეობაზე. თუ კენჭი კეტავს შარდსაწვეთს და არ აძლევს შარდს გასვლის საშუალებას, მაშინ აღინიშნება ძლიერი ტკივილი, რომელიც ცნობილია თირკმლის ჭვალის სახელით. ეს არის მწვავე ტკივილი გვერდში, რომელიც შეიძლება გადაეცემოდეს საზარდულსა და ბარძაყზე. მამაკაცებში შეიძლება აღინიშნოს ასევე სათესლე ჯირკვლის ტკივილი.  თირკმლის ჭვალს შეიძლება ახდეს გულისრევა, ღებინება, მტკივნეული შარდვა, მაღალი ტემპერატურა დასისხლი შარდში (შარდი იღებს მოვარდისფრო-მოწითალო ფერს); თირკმლის კოლიკის ან მაღალი ტემპერატურის არსებობისას აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია და კვალიფიციური სამედიცინო ჩარევა.

დიაგნოსტიკა

კენჭის არსებობის დასადგენად ტარდება ულტრასონოგრაფიური გამოკვლევა, რომელიც გამოსახულების მისაღებად იყენებს მაღალი სიხშირის ბგერებს. მისი საშუალებით დგინდება იწვევს თუ არა კენჭი შარდის შეგუბებას, რაც გამოიხატება საშარდე გზების გაფართოებით. დამატებით, შეიძლება საჭირო გახდეს საშარდე სისტემის რენტგენოლოგიური გამოკვლევა ან კომპიუტერული ტომოგრაფიის ჩატარება. ასევე კეთდება სისხლისა და შარდის ანალიზი, რათა დადგინდეს ინფექციის ან თირკმლის ფუნქციის დარღვვევის არსებობა.

მკურნალობა

თირკმლის ყველა კენჭი მკურნალობას არ საჭიროებს. თუმცა აუცილებელია მცირე ზომის თირკმლის კენჭების არსებობის შემთხვევაში პერიოდული მეთვალყურეობა. ინფექციის არსებობის, კენჭების ზომის მატების ან ახალი კენჭების გაჩენის შემთხვევაში შესაძლოა საჭირო გახდეს აქტიური მკურნალობის დაწყება. თუკი თირკმლისა და შარდსაწვეთის კენჭები იწვევენ ტკივილს და სხვა სიმპტომებს, უმჯობესია მათი მოცილება.

არსებობს ოპერაციული მკურნალობის ორი მცირეინვაზიური მეთოდი, კენჭის ურეთერორენოსკოპიული ექსტრაქცია და პერკუტანული ნეფროლითოლაპაქსია. მკუნრალობის მეთოდის შერჩევა ხდება ინდივიდუალურად და დამოკიდებულია კენჭის ზომაზე, რაოდენობაზე, მდებარეობაზე და სხვა ფაქტორებზე.

ურეთეროსკოპია (URS) წარმოადგენს მკურნალობის კარგად აპრობირებულ მეთოდს, ახასიათებს მაღალი ეფექტურობა და გართულებების დაბალი რისკი. ამ მიდგომით ხდება შარდსაწვეთის კენჭების მოცილება რომლებიც იწვევენ ძლიერ ტკივილს (თირკმლის ჭვალს)  და თირკმლიდან შარდის გამოსვლის შეფერხებას. ასევე შესაძლებელია თირკმლიდან კენჭების მოცილება. ოპერაციის დროს სპეციალური ოპტიკური ხელსაწყო  შარდსადენი მილიდან შეიყვანება შარდსაწვეთში და საჭიროების შემთხვევაში თირკმელის ფიალებშიც. კენჭების მოძიების შემდგომ ტარდება ექსტრაქცია, ხოლო დიდი ზომის კენჭი ჯერ ფრაგმენტირებდება სპეციალური ლაზერის გამოყენებით და შემდგომ ხდება ფრაგმენტების მოცილება.

პერკუტანული ნეფროლითოლაპაქსია (PCNL) გამოიყენება თირკმლის კენჭების მკურნალობისათვის. კენჭამდე მიდგომა ხდება კანის გავლით სპეციალური არხის ჩამოყალიბების საშუალებით. ამ მეთოდით შესაძლებელია თირკმლის დიდი ზომის, მათ შორის მარჯნისებური კენჭების წარმატებული დაშლა და მოცილება.

აღნიშნული ოპერაციები ტარდება სპეციალურად აღჭურვილ საოპერაციო დარბაზში ექოსკოპიური და რენტგენოლოგიური კონტროლის ქვეშ.მრავლობითი ან დიდი ზომის კენჭების შემთხვევაში შესაძლებელია ოპერაცია დაიყოს ორ ან სამ ეტაპად. კენჭების სრული მოცილებისათვის შესაძლებელია აღნიშნული ოპერაციული მიდგომების კომბინირებული გამოყენებაც.

წარმატებული ოპერაციის შემდგომ პაციენტი რამდენიმე დღეში ეწერება კლინიკიდან.

მიზეზთა შორის, რომლებიც განაპირობებენ უროლოგიური დაავადებების განვითარებას ქალებში, ერთ-ერთი პირველი ადგილი უკავია ორსულობას, რომლის დროს მათ ორგანიზმში ვითარდება რთული ანატომიური და ფუნქციური ცვლილებები.

მოკლედ შეგახსენებთ, უროლოგიური გართულებების განვითარების ძირითად ფაქტორებს, რომლებიც უნდა იცოდეს ორსულმა ქალმა, რათა დროულად მიმართოს ექიმს. პირველ რიგში, ყურადღება ექცევა ორსულის ჩივილებს: ხშირ და მტკივნეულ შარდვას (ორსულების 20-25% დიზურია  ეწყებათ ორსულობის პირველი თვეებიდან), ტკივილებს ბოქვენს ზემოთ, წელის არეში (უფრო ხშირად გამოხატულია მხარეობა), შემცივნებას, ცხელებას, ღებინების შეგრძნებას, ზოგჯერ გულის რევას, თავის ტკივილს, საერთო სისუსტეს, ტკივილებს მუცლის არეში (ზოგჯერ მწვავე მუცლის კლინიკური სურათის მსგავსად). ეს უკანასკნელი ხშირად დიაგნოსტიკური და ტაქტიკური შეცდომების მიზეზი ხდება და მოითხოვს ქირურგიული სამსახურის ჩართვას.

ასევე ყურადღება ექცევა ანამნეზში გინეკოლოგიური და უროლოგიური დაავადებების არსებობას, ასევე გადატანილ უროლოგიურ ოპერაციას, ასიმპტომურ ბაქტერიურიას, შაქრიან დიაბეტს, ქრონიკული ინფექციური კერების არსებობას. ასეთი რისკ-ფაქტორების მქონე პაციენტებს, სასურველია ორსულობის დაგეგმვამდე ჩაუტარდეს უროლოგიური სტატუსის შეფასება, მშობიარობის შემდეგ კი გაუგრძელდეთ მეთვალყურეობა უროლოგიურ კლინიკაში.

დამძიმებული უროლოგიური ანამნეზის მქონე პაციენტებს შესაძლოა ორსულობის პირველი თვეებიდან გამოუვლინდეთ თირკმლების მენჯ-ფიალოვანი სისტემის დილატაცია (გაფართოვება), რომელიც როგორც წესი მოგვიანებით ვითარდება(მე-V-VIII თვეებში). ამ შემთხვევაში, პირველადი სადიაგნოსტიკო საშუალება - საშარდე სისტემის ექოსკოპიაა, რომელიც ორსულმა დროულად უნდა ჩაიტაროს. მენჯ-ფიალოვანი სისტემის დილატაცია ბაქტერიურიასთან ერთად  (ბაქტერიები შარდში)  საშარდე გზების ინფექციის (სგი) განვითარებას განაპირობებს.

ქალების უმრავლესობას ბაქტერიურია ორსულობამდე აღენიშნებათ, ყურადსაღებია ასიმპტომური ბაქტრიურიის გამოვლენა. ბაქტერიურიის სკრინინგი ორსულს უნდა ჩაუტარდეს პირველ ტრიმესტრში. კლინიკურად ღირებულია ბაქტერიურია, თუ ორჯერ თანმიმდევრობით აღებულ შარდში (კათეტერით აღების გარეშე) ერთი და იგივე ბაქტერია ამოითესება. თუ სგი არის კლინიკურად გამოხატული, საკმარისია ბაქტერიურიის ხარისხი > 10³ მლ-ში, კლინიკური სურათის გარეშე კი ღირებულია  > 10⁵ მლ-ში. სგი-ის განვითარებას ხელს უწყობს თანხმლები გენიტალური ინფექციები, რის გამოც გარდა სტანდარტული კვლევებისა, კლინიკაში ორსულებს უნდა ჩაუტარდეთ საშოს გამონაყარის ან გამონადენის (არსებობის შემთხვევაში) ბაქტერიოსკოპიული ან ბაქტერიოლოგიური კვლევები. ორსულობისას  სხვადასხვა სამეანო გართულებების განვითარება ასევე ბაქტერიურიის შედეგია.

სგი 70-90%-ში E. Coli-თ გამოწვეულია, რომელიც უფრო ხშირად აღმავალი გზით ვრცელდება ნაწლავური ფლორიდან, საშოდან, ურეთრის გარეშემო უბნიდან. გასაგებია ამიტომ, როგორი მნიშვნელობა ენიჭება ბაქტერიოლოგიური კვლევისათვის სწორად აღებულ შარდს. შარდის ბაქტერიოლოგიური კვლევის დროს ტარდება სასირცხვო ბაგეების ანტისეპტიკური ხსნარებით დამუშავება და შარდის შუა ულუფის დათესვა. განმეორებით შარდის ბაქტერიოლოგიური კვლევა უნდა  გაკეთდეს მკურნალობიდან 1-4 კვირის შემდეგ და ერთი - მშობიარობამდე.

მკურნალობისას პირველ რიგში უნდა იყოს გარკვეული, გართულებულია თუ გაურთულებელია სგი. ორსულებში უფრო ხშირად გართულებულ სგი-თან გვაქვს საქმე. ეს განაპირობებს ასევე ჰოსპიტალიზაციის საჭიროებასაც. ასევე უნდა შეფასდეს ანთებითი პროცესის ლოკალიზაცია, სტადია, ორსული ორგანიზმის რეაქტივობა და მიკროორგანიზმის მგრძნობელობა ანტიბიოტიკების მიმართ. უნდა გვახსოვდეს ასევე ანტიბიოტიკების მიმართ რეზისტენტული შტამების გავრცელება, რაც მოითხოვს ანტიბიოტიკის შეცვლას, სასურველია ანტიბიოტიკოგრამის მიხედვით. აღნიშნულის გათვალისწინებით ორსულმა უნდა მიმართოს სპეციალიზირებულ კლინიკას და არ იფიქროს თვითმკურნალობაზე. უროლოგიური გართულებების მკურნალობის მიზანია, პირველ რიგში ორსულს მოეხსნას ტკივილი, მოხერხდეს შარდის პასაჟის აღდგენა, რაც ხელს შეუწყობს ანთებითი პროცესის კუპირებას. ამ მიზნით უროლოგიის ეროვნულ ცენტრში ტარდება შარდსაწვეთის სტენტირება, პერკუტანული ნეფროსტომია, ურეთერორენოსკოპია და სხვა ოპერაციული ჩარევა. თითოეულ მათგანს აქვს თავისი ჩვენება და უკუჩვენება.

მედიკამენტებს შორის, ძირითადად გამოიყენება ამოქსაცილინისა და კლავულენის მჟავის შემცველი ანტიბიოტიკების ფართო ჯგუფი, სხვადასხვა თაობის ცეფალოსპორინები, ფოსფომიცინის შემცველი პრეპარატები, მცენარეული უროანტისეპტიკები. ხანგრძლივი ანტიბიოტიკოთერაპია ორსულებში არ გამოიყენება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც საქმე გვაქვს დაავადების ხშირ რეციდივირებასთან, რისი მაპროვოცირებელი ფაქტორებიცაა: ჰიგიენური წესების არდაცვა, გადაცივება, შეკრულობა, შარდის შეკავება სხვადასხვა მიზეზებით, არასრულფასოვანი კვება და ორგანიზმის იმუნიტეტის დაქვეითება.

ჩვენი მიზანია, ორსულობის დროს შესაძლო უროლოგიური გართულებების განხილვით, მათი დიაგნოსტიკის, მკურნალობისა და პროფილაქტიკის საჭიროება ავუხსნათ ორსულებს.